4 Φεβρουαρίου: Παγκόσμια ημέρα

πρόληψης κατά του καρκίνου

Γράφει η Όλγα Ιακωβίδου

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος Γ.Ν. Δράμας

Εν μέσω πανδημίας, εγκλεισμού και νέων μεταλλάξεων του ιού, και έχοντας ήδη αποχαιρετήσει το 2020, μια δύσκολη και σκληρή χρονιά, είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι τα βλέμματα όλων κέρδισε ο νέος κορωνοϊός. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο καρκίνος εξακολουθεί να είναι ένα σημαντικό και καίριο θέμα για την παγκόσμια υγεία, που απαιτεί και αυτό μεγάλη προσοχή.

Η 4η Φεβρουαρίου έχει στόχο την ευαισθητοποίηση και ταυτόχρονα την ενθάρρυνση της πρόληψης, της έγκαιρης διάγνωσης και της θεραπείας του καρκίνου. Η διατροφή, όπως έχουν καταδείξει πολυάριθμες επιδημιολογικές μελέτες, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο τόσο στην πρόληψη, όσο και στη θεραπεία του καρκίνου.

Στο κομμάτι της θεραπείας, η διατροφή είναι ένας σημαντικός σύμμαχος στους καρκινοπαθείς και έχει ως κύριο στόχο να αποτρέψει ή να περιορίσει την εξέλιξη της καρκινικής καχεξίας. Η καρκινική καχεξία είναι μια κατάσταση κατά την οποία ο ασθενής προοδευτικά χάνει βάρος και μυϊκή μάζα και παρουσιάζει αδυναμία, ναυτία, ανορεξία. Σημάδια καχεξίας είναι, για παράδειγμα, όταν ο ασθενής χάσει πάνω από το 5% του σωματικού βάρους σε 1 μήνα. Η καχεξία μειώνει το προσδόκιμο επιβίωσης και την ποιότητα ζωής και δεν βοηθά στην ανάρρωση. Επομένως, είναι πολύ σημαντικό να ξεκινήσει έγκαιρα, από τη στιγμή που θα μπει η διάγνωση,  η διατροφική καθοδήγηση και υποστήριξη, με τη βοήθεια πιστοποιημένου διαιτολόγου, (πτυχιούχο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με άδεια ασκήσεως επαγγέλματος).

Όσο αφορά το κομμάτι της πρόληψης, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι δεν υπάρχει τροφή ή ένα συστατικό ή μια συνταγή που θα αποτρέψει τελείως την εμφάνιση του καρκίνου. Υπάρχουν, όμως, τρόποι να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος, να μειωθεί η πιθανότητα εμφάνισης της νόσου.

Η πρόληψη διακρίνεται σε 3 επίπεδα:

1. Αποφυγή ή περιορισμό τροφών που συσχετίζονται ισχυρά με συγκεκριμένους καρκίνους
2. Αποφυγή ή περιορισμό τροφών που επιμολύνθηκαν με καρκινογόνα στοιχεία
3. Αύξηση της κατανάλωσης τροφών με ισχυρή αντικαρκινική δράση

Αποφυγή ή περιορισμός τροφών που συσχετίζονται ισχυρά με συγκεκριμένους καρκίνους

Η υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος και κορεσμένου λίπους έχει ισχυρή συσχέτιση με τον κίνδυνο κακοήθους νεοπλασίας στο παχύ έντερο και τον προστάτη. Ως προληπτικό μέτρο μπορούμε να περιορίσουμε την κατανάλωση κόκκινου κρέατος, το πολύ σε 1 φορά/εβδομάδα, ότι συστήνει δηλαδή και η μεσογειακή διατροφή. Κόκκινο κρέας είναι το μοσχάρι, χοιρινό, αρνί, κατσίκι και τα προϊόντα αυτών όπως οι κιμάδες, σουβλάκια, κλπ

Η υπερκατανάλωση αλατιού (νατρίου) συσχετίζεται ισχυρά με την καρκινογένεση στομάχου. Η πρόσληψη νατρίου αποδίδεται κατά 15-20% στις τροφές και το μαγειρικό αλάτι και κατά 80% στη βιομηχανική επεξεργασία των τροφών. Το νάτριο συναντάται ως συντηρητικό σε πολλά βιομηχανικά προϊόντα και αναγράφεται στις ετικέτες των τροφίμων ως διττανθρακικό νάτριο, βενζοϊκό νάτριο, σορβικό νάτριο, νιτρικό νάτριο. Ως προληπτικό μέτρο συστήνεται η μέτρια κατανάλωση μαγειρικού αλατιού και η αποφυγή ή ο σημαντικός περιορισμός προϊόντων με κρυμμένο αλάτι όπως είναι τα ακόλουθα: παστά, καπνιστά, κονσέρβες, κέτσαπ, μουστάρδα, σκόνη – κύβοι μαγειρικής, σαλάτες-αλοιφές.

Η υπερβολική κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού, της στοματικής κοιλότητας, του οισοφάγου, του λάρυγγα και του ήπατος. Για αυτόν το λόγο είναι απαραίτητη μια επισήμανση για τις γενικές συστάσεις κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών. Η οδηγία για 1-2 ποτήρια/μέρα αναφέρεται σε ανθρώπους που είναι πότες, δηλαδή συνηθίζουν να πίνουν καθημερινά. Κρίνεται σκόπιμο να μην ξεκινήσει κανείς την καθημερινή κατανάλωση αλκοολούχων ποτών σε καθημερινή βάση, εάν δεν το συνηθίζει.

Αποφυγή ή περιορισμός τροφών που επιμολύνθηκαν με καρκινογόνα στοιχεία

Πρόληψη κάνουμε όταν αποφεύγουμε τρόφιμα που επιμολύνθηκαν με αφλατοξίνες. Οι αφλατοξίνες είναι καρκινογόνες ουσίες που παράγονται από μύκητες (μούχλα) που αναπτύσσονται σε αποξηραμένα φρούτα, ξηρούς καρπούς (φιστίκια, αμύγδαλα), μπαχαρικά, σιτηρά, τυριά όταν υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας. Αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο του ήπατος. Προληπτικά μέτρα: Αποθηκεύουμε τα τρόφιμα σε χώρο που δεν έχει υγρασία και αποφεύγουμε να καταναλώνουμε τρόφιμα όταν έχει περάσει η ημερομηνία λήξης.

 Ετεροκυκλικές αμίνες είναι καρκινογόνες ουσίες που παράγονται όταν το κρέας ψήνεται στα κάρβουνα ή σε υψηλές θερμοκρασίες. Αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου. Προληπτικά μέτρα: μαρινάρουμε τα κρέατα σε δενδρολίβανο ή σε μίγμα από λεμόνι, σκόρδο και κρεμμύδι πριν τα ψήσουμε. Προτιμάμε το μαγείρεμα στο φούρνο ή την κατσαρόλα από τα κάρβουνα.

 Πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες είναι προϊόντα καύσης και πυρόλυσης και προκύπτουν κατά την καύση ξύλου, κάρβουνου και πετρελαιοειδών. Τρόφιμα που ψήνονται σε αναμμένα κάρβουνα, τρόφιμα που έρχονται σε επαφή με τον καπνό από καύση ξύλων, καμένα τρόφιμα και καπνιστά τρόφιμα περιέχουν μεγάλη συγκέντρωση από αυτές τις καρκινογόνες ουσίες. Αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο πνευμόνων. Προληπτικά μέτρα: περιμένουμε να «χωνέψουν» καλά τα κάρβουνα πριν ψήσουμε. Αποφεύγουμε τα καμένα τρόφιμα. Προτιμούμε μαγείρεμα στο φούρνο ή την κατσαρόλα.

 Ακρυλαμίδιο είναι μια χημική ουσία που εμφανίζεται σε αμυλούχες τροφές που έχουν υποστεί θερμική επεξεργασία σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες από 120^ο C. Σε μεγαλύτερη συγκέντρωση βρίσκεται σε τηγανητές πατάτες και πατατάκια/γαριδάκια και σε μικρότερη συγκέντρωση σε μπισκότα και άλλα αρτοσκευάσματα. Προληπτικά μέτρα: πριν τηγανίσουμε αφήνουμε τις πατάτες να μουλιάσουν για 30-40 λεπτά σε αλατόνερο. Καταναλώνουμε περιστασιακά εώς σπάνια τροφές όπως πατατάκια – γαριδάκια και φαγητό τύπου fast-food.

 Νιτροζαμίνες είναι χημικές ουσίες που δημιουργούνται στο στομάχι μας από τα νιτρικά άλατα, τα οποία προστίθενται ως συντηρητικά σε συσκευασμένα – κονσερβοποιημένα προϊόντα και σε επεξεργασμένα κρέατα και αλλαντικά. Αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο στομάχου, οισοφάγου, στοματικής κοιλότητας. Προληπτικά μέτρα: μειώνουμε δραστικά την κατανάλωση αλλαντικών σε 1-2 φέτες/εβδομάδα. Αποφεύγουμε να δίνουμε σε παιδιά κάτω των 10 ετών επεξεργασμένα κρέατα, δηλαδή αλλαντικά, λουκάνικα, γαλοπούλα.

Αύξηση της κατανάλωσης τροφών με ισχυρή αντικαρκινική δράση

Ισχυρή προστατευτική δράση φαίνεται ότι έχει η κατανάλωση λαχανικών και φρούτων απέναντι σε πολλές μορφές καρκίνου. Αυτή η προστασία αποδίδεται σε αντικαρκινικά συστατικά των λαχανικών και φρούτων που είναι:

Βιταμίνη C. βρίσκεται στο μπρόκολο, μαϊντανό, πιπεριές και όλα τα φρούτα με μεγαλύτερη συγκέντρωση στα πορτοκάλια, γκρέιπφρουτ, ακτινίδια και φράουλες. Προσοχή όμως γιατί η βιταμίνη C είναι πολύ ευαίσθητη και οξειδώνεται εάν το φρούτο/λαχανικό κοπεί και παραμείνει για πάνω από 20 λεπτά χωρίς να καταναλωθεί.

Β-καροτένιο. Βρίσκεται σε όλα τα φρούτα και λαχανικά με κίτρινο και πορτοκάλι χρώμα

Ανθοκυανίνες. Βρίσκεται σε όλα τα φρούτα και λαχανικά με σκούρο κόκκινο ή σκούρο μπλε χρώμα

Λυκοπένιο. Βρίσκεται σε ντομάτα, ντοματοχυμός, καρπούζι

Αλλισίνη. Βρίσκεται στο σκόρδο

Γλυκοζίτες θείου. Βρίσκονται στα σταυρανθή λαχανικά δηλαδή λάχανο, κουνουπίδι, μπρόκολο, ρόκα

Επιγραμματικά, λοιπόν, στον τομέα της πρόληψης οι επιλογές διατροφής που βοηθούν κατα του καρκίνου είναι η αύξηση της κατανάλωσης λαχανικών και φρούτων και η μείωση στην κατανάλωση κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένων τροφίμων. Ο καρκίνος μπορεί να νικηθεί. Η πρόληψη και η εκπαίδευση των πολιτών πάνω στη διατροφή καθώς και η ενσωμάτωση προστατευτικών διατροφικών συνηθειών στην καθημερινότητα μας μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό σύμμαχο για την επίτευξη αυτής της νίκης.