Η Κύπρος στην Απελευθέρωση
της Δράμας το 1913
Του Ζαχαρία Κύζα από το Παραλίμνι Αμμοχώστου Κύπρος
Πριν από 112 χρόνια: «Χαράς ευαγγέλια! Ελευθερία και Ελευθέρια εορτάζομεν! Κινούμεθα! Ο ελληνικός μας στρατός νικητής καιτροπαιούχος εισήλθεν εις την Δράμαν! Χαρά!
Αγαλλίασις ! Άσματα! Ελευθερία!».
Αυτά τα λόγια έγραφε στο ημερολόγιό του ο Μητροπολίτης Δράμας Αγαθάγγελος για την 1η Ιουλίου του 1913, την ημέρα, που ο Ελληνικός Στρατός με το Συνταγματάρχη Νικόλαο Μιχαλόπουλο – Αρκαδικό επικεφαλής, έμπαινε απελευθερωτής στην Δράμα και απάλλασσε την πόλη από το οθωμανικό και βουλγαρικό ζυγό.
Η έναρξη του πρώτου Βαλκανικού Πολέμου τον Σεπτέμβριο του 1912 βρήκε την Ελλάδα σύμμαχο της Σερβίας, της Βουλγαρίας και του Μαυροβουνίου, ενώ η Δράμα, όπως και όλη η Βόρεια Ελλάδα βρέθηκε υπό την κατοχή της Τουρκίας.
Στην απελευθέρωση της Δράμας, σ΄ αυτή τη γιορτή της Δράμας, στην απελευθέρωση της, δεν μπορούσε να λείπει η Κύπρος. Και φυσικά η Κύπρος ήταν παρούσα.
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κυπρου κ. Πέτρος Παπαπολυβίου στο βιβλίο του ΥΠΟΔΟΥΛΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΩΤΑΙ ΑΔΕΛΦΩΝ ΑΛΥΤΡΩΤΩΝ που
αναφέρεται στους δυο βαλκανικούς πολέμους και που περιέχει το βιβλίο επιστολές, πολεμικά ημερολόγια και πολεμικές ανταποκρίσεις Κυπρίων εθελοντών από την Ήπειρο στη Μακεδονία την περίοδο 1912-1913 αναφέρει τα εξής σχετικά με την απελευθέρωση της Δράμας της 1η Ιουλίου 1913. Ο Ευάγγελος Περιστιάνης, από την Καλοψίδα της Κύπρου, ένα χωριό της Επαρχίας Αμμοχώστου, σήμερα στα κατεχόμενα, ήταν εθελοντής και στους δύο βαλκανικούς πολέμους. Τον Οκτώβριο του 1912 κατατάχθηκε στο 1ο Σύνταγμα Πεζικού στην Αθήνα μαζί με τους συμπατριώτες του πολιτευτές Ευάγγελο Χατζηιωάννου και Χριστόδουλο Σώζο, Δήμαρχο Λεμεσού, ο οποίος έχασε τη ζωή του Μάχη του Μπιζανίου στις 6 Δεκεμβρίου 1912 για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία στη Μανωλιάσσα Ιωαννίνων. Και έτσι έγινε ο πρώτος και ο μόνος δήμαρχος της Κύπρου που έπεσε μαχόμενος σε μάχη ως απλός στρατιώτης.
Ο Ευάγγελος Περιστιάνης έφτασε στη Θεσσαλονίκη όπου το Νοέμβριο υποβλήθηκε σε εγχείρηση στο πόδι, σ΄ ένα παλιό τραύμα που έφερε από την εποχή του Μακεδονικού αγώνα. Η χειρουργική αυτή επέμβαση δεν του επέτρεψε πιθανότατα να πάρει μέρος στην πολιορκία των Ιωαννίνων, καιτο Μάρτιο του 1913 τοποθετήθηκε στη Φρουρά της Νιγρίτας και στο 21ο Σύνταγμα της 7ης Μεραρχίας. Τον Απρίλιο του 1913 ο λόχος του Περιστιάνη κατέλαβε θέσεις στο Παλαιοχώρι Παγγαίου και στις ελληνοβουλγαρικές συγκρούσεις που ακολούθησαν (22-23 Απριλίου) διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο και απέκρουσε δύο κύματα εχθρικών επιθέσεων. Στον ελληνοβουλγαρικό πόλεμο, σύμφωνα με τις επιστολές του, ο Ευάγγελος Περιστιάνης ανήκε στο στρατιωτικό τμήμα που ανεκατέλαβε τη Νιγρίτα και, όπως ισχυρίζεται, εισήλθε πρώτος στην πόλη της Δράμας ως ανιχνευτής. Στις μάχες που ακολούθησαν δέχτηκε δύο προαγωγές για ανδραγαθία.
Ονομάστηκε δεκανέας σε μάχη στην περιοχή Τζουμαγιάς ( 15-7-1913) και λοχίας μετά την μάχη του Πρέντελ-Χαν (17-7- 1913) όπου σε μια άγρια συμπλοκή εκ του συστάδην, λόγχισε τον επικεφαλής του αντιπάλου εχθρικού τμήματος Βούλγαρο ανθυπασπιστή.
Ο Ευάγγελος Περιστιάνης περιέγραψε με τα παρακάτω λόγια την είσοδο του Ελληνικού στρατού στην πόλη της Δράμας την 1η Ιουλίου 1913.
Εν Δοβρενίτσα , 11 Ιουλίου 1913
«Την 19η Ιουνίου μάχη συνεκροτήθη εις την λίμνη Λάντσα1 και Καρακόλι Μαυρόβου2 . Απωθήσαμε τον εχθρόν εις αισχράν φυγήν, ανακατελάβομεν την Νιγρίτα ήν έκαυσαν οι άτιμοι. Τον εκυνηγήσαμεν. Την 21η εις Τσίτσος και Δημητρίτσι 2 ώρας μάχη. Έφυγεν ατάκτως, έκαυσεν την γέφυραν. Έγινε η φοβερά μάχη Λαχανά. Ενικήθησαν κατά κράτος όλοι μαζί οι στρατοίτου εχθρού. Την 28η Ιουνίου 1913, η 6η Μεραρχία, 7η και μέρος της 1ης τους περεκυκλώσαμεν αλλά έκαυσαν την γέφυραν Ορλιάκου.
Η γέφυρα έγινε αμέσως κινητή, και ούτω διήλθομεν τροχάδην δια Σέρρας άς ευρήκαμεν να καίωνται. Έγινε μάχη με το 19ον Σύνταγμα και οπισθοχώρησαν δια Δράμαν.
Την 1ην Ιουλίου ο 6ος λόχος μας προεπορεύετο, εγώ δε ανιχνευτής 1ης διμοιρίας με τον ανθυπολοχαγόν Μαργαρίτην και λοχαγόν Ντάνον ανεκάλυψα τα μεταγωγικά των, 80 αραμπάδες με βώδια, έφευγον δε εκ δεξιών της Δράμας. Διετάχθη η 5η πυροβολαρχία και έβαλε κατ΄ αυτών καιτότε αφήκαν αυτά και έφυγον. Τα συνέλαβε το 3ον τάγμα του 21ου συντάγματος.
Ήταν όλα λάφυρα εκ των πόλεων. Την 3.10 ώρα μ.μ. μετά δίωρον μάχην εισήλθον πρώτος εις Δράμαν και οι κάτοικοι είδον Έλληνας στρατιώτας, ότε ιερεύς τις της πόλεως – το όνομα του δεν εγνώσθη εις εμέ- επέταξεν το καλυμαύχι εις τον αέρα και μας κατεφίλει, ευλογών τα όπλα και τα λόγχας μας. Τότε οι κάτοικοι εξήλθον έξω όπου ήσαν κρυμμένοι και έρριπτον άνθη και στέφανα. Την πόλιν διήλθε όλος ο στρατός και ο Μέραρχος. Την νύκτα κατηυλίσθημεν εις τας προφυλακάς έξω της πόλεως.»
Την 3η Ιουλίου, διαταγή να κυνηγήσωμεν τον εχθρόν εις χωρίον Προπότσια3 Καράτσια4 την εσπέραν προφυλακαί.
Την 5ην Ιουλίου έξωθεν της Κοπρίλας5 μονομαχία πυροβολικού από της 7ης π.μ. μέχρι 3.15 μ.μ. Πάλιν ο 6ος λόχος μας κατέλαβε το χωρίον δια λόγχης, ο εχθρός έκαυσε την γέφυρα, Την 8η έως 9η Ιουλίου εις Μπανίτσαν φονική μάχη όπου πάλιν νικηταί τους κυνηγούμεν μέχις εδώ οπόθεν γράφω.»
Στην Κύπρο ο Ευάγγελος Περιστιάνης επέστρεψε τροπαιούχος το Δεκέμβριο του 1913 έχοντας μαζί του ως ένδοξον κειμήλιον και το ξίφος του Βούλγαρου αξιωματικού που είχε σκοτώσει και αποσπώντας τα επαινετικά σχόλια των κυπριακών εφημερίδων. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με το εμπόριο. Η μόνη διασταυρωμένη πληροφορία για το υπόλοιπο της ζωής του που εντοπίστηκε, είναι ότι απεβίωσε άγαμος το 1931 στην Ελλάδα.
Κύπρος – Μακεδονία. Στο νοτιότερο σημείο του ελληνισμού η μια, η Κύπρος, στο βόρειο τμήμα του ελληνισμού, η άλλη, η Μακεδονία.
Δυο πατρίδες που τις ενώνουν κοινοί αγώνες. Δεν ήταν λίγοι οι Κύπριοι που ήρθαν εθελοντές και πολέμησαν στη Μακεδονία στη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα καιτων δύο βαλκανικών πολέμων και συμμετείχαν στους αγώνες αυτούς για την απελευθέρωση. Μακεδονία – Κύπρος. Δυο πατρίδες, ίδια ιστορία. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε. Πριν από λίγες μέρες εδώ στη Δράμα με την παρουσία της Υπουργού Παιδείας της Κύπρου κ. Μιχαηλίδου θυμηθήκαμε σε μια εκδήλωση μνήμης και τιμής τα 70 χρόνια από την έναρξη την 1η Απριλίου 1955 του αγώνα της ΕΟΚΑ στην Κύπρο. Στη διάρκεια των δύο βαλκανικών πολέμων Κύπριοι ήρθαν εθελοντές στη Μακεδονία, και κατετάγησαν στον ελληνικό στρατό για να βοηθήσουν στην απελευθέρωση της Μακεδονίας και την ένταξη της στον εθνικό κορμό, παρόλο που η Κύπρος τη στιγμή εκείνη, στις αρχές του 20ου αιώνα, βρισκόταν ακόμη υπό βρετανική κατοχή.
Στους Βαλκανικούς Πολέμους κατετάγησαν αρκετές χιλιάδες Κύπριοι, και κάποιοι από αυτούς έπεσαν στο πεδίο της μάχης και σήμερα βρίσκονται θαμμένοι σε συμμαχικά ή και άλλα κοιμητήρια στη Β. Ελλάδα.
Η συνεισφορά τους στους Βαλκανικούς Πολέμους είναι ανεκτίμητης ιστορικής αλλά και εθνικής σημασίας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι την περίοδο των βαλκανικών πολέμων διοργανώθηκαν αγκύπριοι έρανοι για αλληλεγγύη προς τη Μακεδονία, οι οποίοι απέδωσαν περίπου τέσσερεις χιλιάδες λίρες, ένα ποσό ιδιαίτερα σημαντικό για την εποχή εκείνη σε σχέση με την ένδεια, τη φτώχεια, που αντιμετώπιζε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Οι αγώνες και οι θυσίες αυτές θα συνδέουν για πάντα την Κύπρο και την Μακεδονία, ότι και να γίνει.
Οι σχέσεις του Ελληνισμού είτε στην Κύπρο είτε στη Μακεδονία μέσα από την ιστορική τους διαδρομή, χαρακτηρίζονται από μια κοινή πορεία. Σε όλες τις κρίσιμες ιστορικές στιγμές τα εθνικά μας ιδανικά ενεργοποιούνται.
Η σύνδεση Κύπρου – Μακεδονίας φαίνεται καθαρά και στον Μακεδονικό αγώνα αλλά και στους βαλκανικούς πολέμους. Φαίνεται όμως και το 1974 με τη εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο όταν αρκετοί Δραμινοί πολέμησαν στην Κύπρο για να την κρατήσουν ελεύθερη.
Οι έννοιες πατριωτισμός και εθνική προσφορά μετουσιώνονται σε πράξεις μέσα από αυτούς τους αγώνες και από αυτή τη συμμετοχή. Πρέπει να κρατήσουμε τις μνήμες ζωντανές γιατί η λησμονιά είναι ο πραγματικός θάνατος.
Η απελευθέρωση της Δράμας κατοχυρώθηκε νομικά με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913), με την οποία τα ελληνικά σύνορα έφτασαν ως τον Νέστο και όλη η Ανατολική Μακεδονία προσαρτήθηκε στην ελληνική επικράτεια.
Ο δραμινός λαός, παρόλο που είχε υποστεί τα πάνδεινα την περίοδο αυτή κατόρθωσε να κρατήσει την εθνική του ταυτότητα.
- Λάντσα. Η μικρή λίμνη της Λάντσας βρίσκεται στην επαρχία Λαγκαδά, του Νομού Θεσσαλονίκης 2. Καρακόλι Μαυρόβου: Τοποθεσία ανάμεσα στο Σκεπαστό και στη Νιγρίτα του Νομού Σερρών. Το καρακόλι είναι τουρκική λέξη και σημαίνει στρατιωτικό σταθμό, φυλάκιο 3. Προσότσια :παλιά ονομασία της Προσοτσάνης 4. Καρα-κιοϊ : Κατάφυτο 5. Βούλκοβο: Χρσοκέφαλος Κ. Νευροκοπί
