Όταν η Δράμα δοκιμαζόταν
από την εισβολη του αυτοκινήτου
«Ενσπείρει πανικόν εις τους διαβάτας, τρέχον ιλιγγιωδώς»
Δημήτρης Σφακιανάκης
Μια σουρεαλιστική εικόνα από τη Δράμα της δεκαετίας του 1920, κατασκευασμένη από ψηφίδες παρμένες από τις εφημερίδες της εποχής: Αυτοκίνητο κινείται στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου με την ιλιγγιώδη ταχύτητα των… 20 χιλιομέτρων. Προσπερνά αγέρωχα, κορνάροντας τα κάρα, τα παϊτόνια, τα άλογα με τους έφιππους ένστολους, αποφεύγοντας τον πανικόβλητο, αδέσποτο χοίρο αλλά και τα σκυλιά που το καταδιώκουν. «Μουγκρίζοντας και αγκομαχώντας, λουσμένο σε σύννεφα σκόνης και εξαπολύοντας τουλίπες μαύρου καπνού διέρχεται σαν λυσσασμένος διάβολος, το αυτοκίνητο, το φόβητρον αυτό των περιπατητών. Ένα κύμα συνανθρώπων τρομαγμένων πηδάει δεξιά κι αριστερά σαν τους βατράχους που ένα λιθάρι τάραξε τα λιμνασμένα νερά του βάλτου τους»1. Οι αμέριμνοι διαβάτες «οι οποίοι εκινδύνευον να βρεθούν κάτω από τους τροχούς του» το στολίζουν με κατάρες και βρισιές. «Μια στιγμή ηκούσθη κρότος σαν εκπυρσοκρότησις γκρα, και το αυτοκίνητον εσταμάτησεν αποτόμως. Είχεν σκάσει το εξωτερικό λάστιχο και η σαμπρέλα του οπισθίου τροχού. Όλος ο κόσμος συνεκεντρώθη ολόγυρα από το σπασμένο αυτοκίνητο, όχι βέβαια για να βοηθήση αλλά για να βγάλη το άχτι του». Η καυστική αφήγηση του δημοσιογράφου καταγράφει γλαφυρά τη διάθεση των Δραμινών της εποχής απέναντι στο αυτοκίνητο. Και συνεχίζει καυστικότερος: «Όταν πέση ένα άλογο ζευγμένο σε αμάξι ή σπάση κανείς τροχός, όλοι τρέχουν στον καραγωγέα να σηκώση το ζώον ή να διορθώση την βλάβην. Όταν όμως σπάση κανέν αυτοκίνητον η χαρά είναι καταφανής εις τα πρόσωπα των διαβατών ωσάν να πρόκειται περί σπασίματος του ποδός του διαβόλου. Δεν φτάνει δε ότι δεν δίδει κανείς χείρα βοηθείας εις τον σωφέρ αλλά του εκδηλώνουν αναφανδόν και την χαράν των δια το πάθημα»2.
(Αρχείο Ρουδομέτωφ)
Χαιρέκακη λοιπόν ο στάση των Δραμινών της εποχής απέναντι στο αυτοκίνητο, αλλά αυτό ήταν η μια μόνο όψη του νομίσματος. Εκείνες οι ογκώδεις, στιλπνές κατασκευές ασκούσαν ακαταμάχητη γοητεία. Ήταν εμπειρία συναρπαστική να επιβιβαστεί κάποιος σε ένα τέτοιο όχημα για μια βόλτα, αυτοκινητάδα την έλεγαν. Οι αυτοκινητιστές Δράμας-Καβάλας στην εορτή του προστάτη του σωματείου τους «Ο Άγιος Χριστόφορος» πρόσφεραν «τζάμπα αυτοκινητάδα» στο κοινό3. Ο κόσμος συνωθούνταν για να αποκτήσει την εμπειρία της πολυπόθητης «αυτοκινητικής τέρψεως». Επρόκειτο για κορυφαίο «αναψυκτικόν περίπατον», όπως τον διαφήμιζε ο ξακουστός οδοντίατρος της εποχής Γεώργιος Λεοντόπουλος, ο οποίος μάλιστα τον πρόσφερε ως δέλεαρ για την προσέλκυση πελατών:«Πρωτότυπον εφεύρεσιν εγκαινίασε ο περίφημος οδοντοϊατρος της πόλεώς μας κ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΕΟΝΤΟΠΟΥΛΟΣ. Εις τους πελάτας του παρέχει αυτοκίνητον δια αναψυκτικόν περίπατον δωρεάν»4.
Το αυτοκίνητο λοιπόν έχει μπει, δεκαετία του 1920, στη ζωή της πόλης αναστατώνοντάς την. Μέχρι πριν λίγα χρόνια η ζωή στα καλντερίμια και στους χωμάτινους κατά κανόνα δρόμους της πόλης συνέχιζε να κυλά απαράλλακτα αναλλοίωτη από αιώνες. Οι άνθρωποι και τα εμπορεύματα διακινούνταν με τα ζωήλατα οχήματα, τις σούστες, τα παϊτόνια, τα άλογα, τους όνους και ημίονους. Οι κάτοικοι είχαν συμφιλιωθεί με τα αναπόφευκτα απόβλητα των ζώων, με τον θόρυβο των φορτωμένων κάρων που στέναζαν στους κακοσυντηρημένους δρόμους, και με τους βιαστικούς αναβάτες αλόγων που συχνά κάλπαζαν επικίνδυνα στους δρόμους της πόλης. Το αυτοκίνητο ανέτρεψε αυτή τη ρουτίνα αιώνων. Εκείνες οι αυτοκινούμενες, ογκώδεις «άμαξες χωρίς άλογα» -όπως χαρακτήριζαν το αυτοκίνητο όταν πρωτοεμφανίστηκε στην Ελλάδα- συνοδεύονταν από θόρυβο και καυσαέριο. Και το χειρότερο, εκτίναζε σύννεφα σκόνης που ήταν ο εφιάλτης στο κέντρο της πόλης. Προπάντων όμως ήταν μια καταλυτική ανατροπή στον ρυθμό ζωής. Η ταχύτητα των 15-20 χιλιομέτρων στους κεντρικούς δρόμους φάνταζε ιλιγγιώδης σε σύγκριση με την ταχύτητα των κάρων. Αυτό ξάφνιαζε και τρόμαζε τους πεζούς που διαμαρτύρονταν στις Αρχές για τα αυτοκίνητα «άτινα ιλιγγιωδώς εις τους κεντρικούς δρόμους τρέχοντα σκορπίζουν πανικόν εις τους διαβάτας. Προς αποφυγήν δυστυχημάτων παρακαλούμεν διατάξατε την βάδην ταχύτητα αυτών». Η «βάδην ταχύτητα» ήταν ζητούμενο και στις γέφυρες, που δεν άντεχαν υψηλές καταπονήσεις. «Εξεδόθη αστυνομική διάταξις βάσει της οποίας οι οδηγοί αυτοκινήτων υποχρεούνται να ανακόπτωσι την ταχύτητα πριν εισέλθωσι επί της Γεφύρας και να βαίνωσιν βάδην επ’ αυτής, ήτοι με ταχύτητα 4 χιλιομέτρων την ώραν»5. Μια τέτoια, εξωφρενικά μικρή ταχύτητα, ακόμη και για τα αυτοκίνητα της εποχής, ήταν ανεφάρμοστη στην πράξη. Αποτέλεσμα ήταν να προκύπτουν πολλά ατυχήματα και δυστυχήματα, δυσανάλογα για τον μικρό αριθμό αυτοκινήτων. Ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας ήταν άγνωστος και η κυκλοφορία ρυθμιζόταν από την Αστυνομική Αρχή της πόλης6. «Οσάκις τα αυτοκίνητα συναντώνται μετά μεμονωμένων αμαξών, κάρρων, και ανθρώπων, έκαστον αυτοκίνητον δέον να παράγη προειδοποιητικόν σημείον. Έκαστον αυτοκίνητον δέον να είναι εφοδιασμένον δια δύο φακών εκ της μεν εμπροσθίας πλευράς λευκού φωτός, εκ της οπισθίας ερυθρού ίνα διακρίνεται ο αριθμός του. Η ισχύς της παρούσης εκτείνεται καθ’ όλην την περιφέρειαν της Δράμας7.
Η «σάλπιγξ δια τους πεζούς», απαραίτητο εξάρτημα των πρώτων αυτοκινήτων. Μερικά μοντέλα τη διατήρησαν μέχρι τη δεκαετία του 1920
(Ελληνικό Μουσείο Αυτοκινήτου)
Ωστόσο η κυκλοφοριακή εμπειρία των πεζών ήταν ανύπαρκτη, οι δρόμοι -καρόδρομοι- ήταν στενοί με οδόστρωμα γεμάτο παγίδες και η συνύπαρξη με τα πολυάριθμα κάρα και άλλα ζωήλατα οχήματα προβληματική. Στον τύπο της εποχής συναντούμε συχνά τη στερεότυπη αναφορά «Σύγκρουσις αυτοκινήτου με κάρρον». «Επί της οδού Δράμας-Προσοτσάνης συνεκρούσθη μία σούστα οδηγουμένη υπό του Χριστοδούλου Τσακίρη με φορτηγόν αυτοκίνητον οδηγούμενον υπό του σωφέρ Παναγιώτου Καζανίδου. Ετραυματίσθη ο Χριστόδουλος Τσακίρης. Επίσης ετραυματίσθη το άλογον της σούστας μάλλον σοβαρώς»8. Σε παρόμοια περιστατικά ήταν κανόνας η ανατροπή της άμαξας, ο σοβαρός τραυματισμός και η θανάτωση του ζώου.
Συνέβαιναν ωστόσο και άλλα δυστυχήματα, πολύ σοβαρότερα. «Χθες μεταξύ Δοξάτου και Καβάλας ανετράπη αυτοκίνητον του οποίου επέβαινον 15 άτομα. Εκ της ανατροπής ετραυματίσθησαν οι πλείστοι των επιβαινόντων, μάλλον σοβαρώς»9.
(Θάρρος, 25-6-1926)
Το αυτοκίνητο άνοιξε από πολύ νωρίς τον αιματηρό κύκλο των σοβαρών τροχαίων ατυχημάτων στη χώρα10. Εγγενείς αδυναμίες στις υποδομές, στην οδική ασφάλεια και την κυκλοφοριακή αγωγή οδηγών και πεζών κατατάσσουν τη χώρα μας εδώ και δεκαετίες στις πρώτες θέσεις των θανατηφόρων τροχαίων δυστυχημάτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ τα τελευταία χρόνια στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες ο αριθμός των μοιραίων θυμάτων της ασφάλτου κυμαίνεται μεταξύ 20 και 45 ανά εκατομμύριο (με καλύτερη την επίδοση των Σουηδών – 20 θάνατοι), στη χώρα μας έφθασε τους 64 το 2024. Οι τραυματισμοί από τροχαία στην Ελλάδα παραμένουν η πρώτη αιτία θανάτου για παιδιά και για νέους κάτω των 24 ετών11.
———————————————
1 Θάρρος, 20-6-1924.
2 Θάρρος, 24-6-1924.
3 Ο Αγών, 7-5-1925.
4 Θάρρος, 5-5-1924.
5 Θάρρος, 18-6-1924.
6 Ο πρώτος Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας («Περί της καθ’ οδόν απαντήσεως αμαξών και εφίππων») προέβλεπε την κίνηση των αμαξών και των εφίππων στη δεξιά πλευρά του δρόμου. Τέθηκε σε ισχύ το 1837 επί Βαυαρών. Ο ΚΟΚ για τα αυτοκίνητα ψηφίστηκε από την κυβέρνηση Βενιζέλου το 1930 («Περί αυτοκινήτων, κυκλοφορίας αυτών και υποχρεώσεων των οδηγών», ν.4841/1930) Βλ. Σοφία Αλεξία Παπαζαφειροπούλου, Το εθνικό οδικό δίκτυο κατά την περίοδο 1930 – 1980. Η κουλτούρα του αυτοκινήτου στην Ελλάδα (διδακτ. διατρ., ΕΜΠ), Αθήνα 2015, σελ. 577.
7 Θάρρος, 18-6-1924.
8 Θάρρος,14-1-1934.
9 Μακεδονία, 17-7-1928 και Θάρρος, 17-7-1928.
10 Το πρώτο θανατηφόρο αυτοκινητικό δυστύχημα συνέβη στην Αθήνα το 1907. Θύμα μια πεζή 25χρονη μητέρα και δράστες ο βουλευτής Νικόλαος Σιμόπουλος και ο βασιλόπαις Ανδρέας Γκλύξμπουργκ. Από τους αυτόπτες μάρτυρες κατατέθηκε ότι σε παράτολμη κόντρα των δύο οδηγών η άτυχη γυναίκα χτυπήθηκε από τον προπορευόμενο Σιμόπουλο και στη συνέχεια συνθλίφτηκε κάτω από τους τροχούς του αυτοκινήτου του πρίγκιπα.(Βλ. Το Άστυ, 6-3-1907 και Σκριπ, 7-3-1907).
11 Βλ. «Νέοι και τροχαία δυστυχήματα, Ινστιτούτο Οδικής Ασφάλειας. (Ι.Ο.ΑΣ.) «Πάνος Μυλωνάς» Ανάκτηση 15-5-2024)
