ΠΑΛΙΑ ΔΡΑΜΑ 1935
– Ο Νεκρός Ιεράρχης
– Αγαθάγγελος ο Σωτηρ της Δράμας – Η εθνική δράσις του
Έρευνα –επιμέλεια Ιωάννης Στ. Σταυρίδης
Ο Μητροπολίτης Εφέσου Αγαθάγγελος Κωνσταντινίδης – Μάγνης (27 Δεκεμβρίου 1864 – 16 Αυγούστου 1935) ήταν εκκλησιαστική μορφή των αρχών του 20ου αιώνα, που διετέλεσε και Μητροπολίτης Δράμας.
Γεννήθηκε στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας και φοίτησε στη Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης, από την οποία αποφοίτησε το 1886. Χειροτονήθηκε διάκονος και εργάστηκε ως καθηγητής σε σχολαρχείο. Εν συνεχεία σπούδασε νομικά στο Βερολίνο και το Παρίσι.Με την επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη δίδαξε νομικά στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Το 1901 εξελέγη Μητροπολίτης Γρεβενών. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ανέπτυξε έντονη εθνική δράση συνεργαζόμενος με το ελληνικό προξενείο. Η γενικότερη στάση του προκάλεσε την αντίδραση των οθωμανικών αρχών που πέτυχαν την ανάκλησή του στην Κωνσταντινούπολη δύο φορές με αποτέλεσμα το 1910 το Πατριαρχείο να αναγκαστεί να τον μεταθέσει στη Μητρόπολη Δράμας. Το 1922 τοποθετήθηκε Μητροπολίτης Νεοκαισαρείας, το 1924 Μητροπολίτης Πριγκηποννήσων και το 1927 Μητροπολίτης Χαλκηδόνων, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1932, οπότε και παραιτήθηκε για λόγους υγείας. Το ίδιο έτος η Πατριαρχική Σύνοδος του απένειμα τον τίτλο του Μητροπολίτη Εφέσου. Είχε ιδιαίτερα πλούσιο συγγραφικό έργο. Απεβίωσε το 1935 στην Χάλκη.
Η Δράμα τιμώντας τη προσφορά του στην περιοχή μας, έχει τοποθετήσει την προτομή του στον προαύλιο χώρο της παλιάς Μητροπόλεως.
Η προτομή του Μητροπολίτη Εφέσου Αγαθάγγελοου Κωνσταντινίδη – Μάγνης είναι φτιαγμένη από λευκό μάρμαρο ρεαλιστικής απεικόνισης. Στο βάθρο αναγράφεται:
“Χαράς Ευαγγέλια!
Ελευθερίαν και Ελευθέρια
Εορτάζουμεν’ εν Δράμα“
Στην πλαϊνή πλευρά είναι χαραγμένο απόσπασμα από την περικοπή Ιω, 4, 38-39 καθώς και η υπόδειξη του εμπνευστή και το έτος των αποκαλυπτηρίων (2006).
Η προτομή βρίσκεται στην αυλή της μητρόπολης Δράμας όπου τοποθετούνται οι προτομές των μητροπολιτών.
Στις 24.8.1935 ο ιστορικός – συγγραφέας Ν. Καπετανάκης – Ακρίτας αναφερόμενος στο έργο αυτού του Αγίου που προστάτεψε τους Δραμηνούς από τους αιμοσταγείς βουλγάρους γράφει στην τοπική εφημερίδα «ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ».
«Απαντών εις την παράκλησίν σας, χαράσσω ολίγας γραμμάς δια τον σημερινόν μεγάλον νεκρόν της Δράμας, τον αείμνηστον Μητροπολίτην Αγαθάγγελον.
Τόμος, βέβαια, ολόκληρος θα ήτο δυνατόν να πληρωθή με την λεπτομερή εξιστόρησιν των πεπραγμένων υπό του μεγάλου τούτου Ιεράρχου, του ανταξίου διαδόχου του Χρυσοστόμου εν τη Μητροπολιτική έδρα Δράμας, τόμος και λεύκωμα εθνικόν, περιλαμβάνον τα μεγίστας τας σωτηρίας υπηρεσίας άς προσέφερεν ο Αγαθάγγελος εις την Δράμαν όσον και εις την Εκκλησίαν και στην Πατρίδα.
Εν τη εκδοθησομένη υπ’ εμού ιστορία της Δράμας και των άλλων μαρτυρικών πόλεων της Βορ. Ελλάδος, ομιλώ διεξοδικώς περί των υψίστων τούτων υπηρεσιών του μεταστάντος Αγίου Δράμας.
Σήμερον επί των αναγγελθέντι θανάτω του, χαράσσω εδώ ολίγας γραμμάς, δια να αναφέρω μερικά ανέκδοτα σημεία της ζωής και της δράσεως εκείνου όστις δεν είχε μόνον έκτακτον και ακατάβλητον ψυχικόν σθένος αλλά και σπανίαν διπλωματικήν δεινότητα χάρις εις την οποίαν η Δράμα εσώθη από τον κίνδυνον της σφαγής και της καταστροφής.
Όταν η μεραρχία Κοκοβάτσεφ ορμωμένη εκ Νευροκοπίου επλησίαζεν προς την Δράμαν, η πόλις ήτο έρημος τουρκικού στρατού, διότι ούτος είχεν αποχωρήση. Οι χριστιανοί κάτοικοι είχον συστήσει και επιτροπήν εκ δύο Ελλήνων (των Σ. Πεντζίκη και Ν. Παρμενίδη) και ενός βουλγάρου, οίτινες αφόπλιζαν τους Τούρκους, αποστέλλοντες τα όπλα εις το Δημαρχείον. Έξαφνα διεδόθη ότι έρχεται ισχυρός Τουρκικός Στρατός και χωροφυλακή από το Δεμιρ Ισσάρ, όπως αμυνθή κατά των βουλγάρων.
Πράγματι την 2 μ.μ. της 23ης Οκτωβρίου κατάφθασε και εισήλθεν εις την πόλιν δύναμις χωροφυλακής και τουρκικός στρατός ανερχόμενος εις έν και ήμισυ περίπου τάγμα.
Οι χριστιανοί και ιδία οι Έλληνες ετρομοκρατήθησαν. Έκλεισαν τα μαγαζιά των και εκλείσθησαν εις τα σπίτια των. Τότε ο μητροπολίτης Αγαθάγγελος εκάλεσε μυστικά εις την Μητρόπολιν τους προκρίτους προς του οποίους παρήγγειλε να ειδοποιήσουν τον χριστιανικόν πληθυσμόν της Δράμας να είναι έτοιμος εις το πρώτον σύνθημά του να σκορπίση εις τα γύρω χωριά, εις περίπτωσι καθ΄ ήν δεν θα κατόρθωνε να πείση τον διοικητήν του Τουρκικού Στρατού να μη γίνη η μάχη εντός της πόλεως. Και τούτο διότι εφοβείτο σφαγήν του χριστιανικού πληθυσμού, προ της μάχης ή ετ’ αυτήν, εάν οι Τούρκοι απέκρουον έστω και προσωρινώς τον επερχόμενον Βουλγαρικόν Στρατόν. Επισκεφθείς αμέσως τον τούρκον Συνταγματάρχην, ηξίωσε ευθαρσώς όπως η μάχη μη διεξαχθή εντός της πόλεως.
Ο Τούρκος διοικητής απέρριψεν οργίλως την πρότασιν και τότε ο Αγαθάγγελος επιστρέψας εις την Μητρόπολιν έδωκε το σύνθημα, κατόπιν του οποίου όλοι οι χριστιανοί της Δράμας εσκόρπισαν εις τα πέριξ χωρία, αυτός δε ο Αγαθάγγελος μετέβη εις το Δοξάτον, οπόθεν επέστρεψεν εις Δράμαν αμέσως μετά την μάχην, αντιμετωπίσας τους πρώτους εισελθότας εις την πόλιν Βουλγάρους (κομιτατζήδες Πανίτσα) και συστήσας αυστηρώς εις αυτούς πειθαρχίαν εις τας χριστιανικάς αρχάς και σεβασμόν της ζωής και της περιουσίας των κατοίκων.
Κατόρθωσε τότε να διασώση και πολλούς τούρκους τους οποίους ενέκλεισε εις το κατάστημα του κ. Ζώγα.
Ο Βούλγαρος Μέραρχος Κοκοβάτσεφ, μόλις εισήλθεν εις την πόλιν, εζήτησε τον Αγαθάγγελον. Ο αείμνηστος Μητροπολίτης ήξίωσε από τον Βούλγαρον στρατηγόν, όπως συμμορφωθή προς τας εισηγήσεις του, πράγματι δε τη υποδείξει του διωρίσθη αμέσως ο κ. Ν. Βαλάνης δήμαρχος Δράμας, αι δε βουλγαρικαί αρχαί ετέθησαν τρόπον τινά υπό τας διαταγάς του Μητροπολίτου. Αλλά δυστυχώς μόνον δια τρείς ημέρας, μέχρι δηλαδή, της καταλήψεως της Θεσσαλονίκης υπό του νικηφόρου στρατού μας (25 Οκτωβρίου 1912).
Όταν ήρχισεν εις την Δράμα η Βουλγαρική τρομοκρατία, όταν επαύθη ο Βαλάνης και διωρίσθη δήμαρχος ο βούλγαρος Δούκας Κίτσεφ, ήρχισαν δε αι διώξεις, αι απελάσεις, οι βιασμοί και οι συλλήψεις, τότε ανεφάνη ολόκληρος ο υπέροχος ηρωισμός και η διπλωματική δεξιότης του Αγαθαγγέλου.
Προσέλαβεν ως Πρωτοσύγγελον της Μητροπόλεως τον Βούλγαρον Κύριλλον και δι αυτού κατόρθωνε να επιβάλη τας απόψεις του και να διαφυλάττη τον πληθυσμόν.
Περιτρέχων συγχρόνως ο ίδιος, έφιππος όλους τους δρόμους και τας συνοικίας της Δράμας, ενεψύχωνε τους τρομοκρατουμένους Έλληνας, ψυθυρίζων εις το αυτί των ότι «φθάνει η περιπόθητος στιγμή».
Αληθώς ιστορικά και γεμάτα από αδάμαστον θάρρος είναι τα έγγραφα και τα τηλεγραφήματα τα οποία ο αείμνηστος ιεράρχης Αγαθάγγελος απέστειλε κατά την περίοδον της Βουλγαρικής κατοχής προς τα βουλγαρικάς αρχάς.
Τον αρχιστάτηγον Σάββωφ, τον Γενικόν Διοικητήν Μακεδονίας στρατηγόν Βούλκωφ, τον Πολιτικόν Διοικητήν Δράμας Δόμπρεφ, τον Στρατιωτικόν Διοικητήν Δράμας Γείσκωφ κ.λ.π.
Εν μέσω της τρομοκρατίας, ο ηρωϊκός Ιεράρχης ζητεί απειλών και καταρώμενο, την απόδοσιν των καταλαμβανομένων υπό των βουλγάρων εκκλησιών μας, την παύσιν των διώξεων, την απελευθέρωσιν των φυλακιζομένων, την απαλλαγήν της πολυπαθούς περιγερείας μας από τον εφιάλτην της βουλγαρικής θηριωδίας.
Ιδού ένα από τα ιστρικά του τηλεγραφήματα προς τον στρατηγόν Βούλκωφ:
Στρατηγόν Βούλκωφ
Σέρρας.
Δύο χωρία μου, Δράνοβον και Βησοτσα΄αντί να έχωσι σήμερον Πάσχα, τουναντίον τόσον μαύρη ημέρα ανέτειλε δι’ αυτά εξ αιτίας του σωβινισμού μερικών βουλγάρων, ώστε και εγώ και οι χριστιανοί μου, και εν Δράμα και εν Δρανόβω και εν Βησοτσάνη είμεθα καταλυπημένοι.
Εις το Δράνοβον ήλθεν ιερεύς βούλγαρος και με βοήθειαν στρατιωτών βουλγάρων και χωροφυλάκων κατέλαβον την εκκλησίαν μας και οι χριστιανοί μου έμειναν χωρίς λειτουργίαν την επισημοτάτην ταύτην ημέραν.
Εις την Βησοτσάνη, άλλο χωρίον μου, ο βούλγαρος ιερεύς με βουλγάρους στρατιώτας εις την δυτέραν Ανάστασις εξέβαλον έξω της εκκλησίας τον ιερέα μας με βίαν βαρβαροτάτην.
Και το τηλεγράφημα καταλήγει:
«Παρακαλώ να διατάξητε την ταχίστην απόδοσιν των εκκλησιών μας, όπως επράξατε και δια την Κλεπνούσαν να μας αποδοθή το δικαιόν μας διότι δεν απηλλάγημεν ημείς οι ΄Ελληνες της Δράμας και των περιχώρων από του Τουρκικού ζυγού δια να υποφέρωμεν άλλον ζυγόν χιλιάκις χειρότερον, τον ζυγόν των σωβινιστών Βουλγάρων και Κομιτατζήδων.
Ο Μητροπολίτης Δράμας
ΑΓΑΘΑΓΓΕΛΟΣ.
Από τοιαύτην εθνικήν και ηρωικήν πνοήν ενεπνέοντο όλαι αι πράξεις του και όλα τα έγγραφά του.
Αλλά και μέγας διπλωμάτης και πολιτικός υπήρξεν ο Αγαθάγγελος, ώστε από τότε να προμαντεύση την σύμπηξιν της Βαλκανικής συνεννοήσεως και από τότε να θέση τας βάσεις του πρώτου ελληνικού Βαλκανικού συλλόγου Δράμας, του οποίου είναι τρόπον τινά ο πρόλογος του σημερινού βαλκανικού συμφώνου και της διαβαλκανικής συνεννοήσεως.
Παραθέτω ενταύθα μερικά άρθρατου «Κανονισμού του Ελληνικού Βαλκανικού Συλλόγου Δράμας» ως τον ωνόμασε, δια να αντιληφθή ο αναγνώστης την προφητικήν, πράγματι, διαίσθησιν του Ιεράρχου.
Άρθρον 1ον.
Συμφώνως προς τους κειμένους νόμους της επιτοπίου Κυβερνήσεως και όλως αυτοπροαιρέτως δι’ έκαστον άτομον ιδρύεται εν Δράμα Σύλλογος υπό την επωνυμίαν «Ελληνικός Βαλκανικός Σύλλογος Δράμας».
Άρθρον 2ον.
Σκοπός του Συλλόγου είναι η δια δημοσιεύσεων διαλέξεων και παντός άλλου νομοταγούς μέσου ενίσχυσις εν τη επαρχά Δράμας παρά τοις ενταύθα Έλλησι και Βουλγάροις και αλλαχού, της ιδέας ότι ωφελιμωτάτη εις όλους τυγχάνει η αδελφοποίησις Ελλήνων Βουλγ΄ν Σέρβων και Μαυροβουνίων των νυν συμμάχων και η συν τω χρόνω πρόσληψις και των Ρωμούνων, εις την αδελφικήν Βαλκανικήν ταύτην συμμαχίαν και αδελφοποίησιν.
Άρθρον 3ον.
Έκαστος μέλος θα θεωρή τιμήν να λέγεται Έλλην Βαλκανικός, Βούλγαρος Βαλκανικός, Σέρβος Βαλκανικός, Μαυροβούνιος Βαλκανικός, Μουσουλμάνος Βαλκανικός, Ισραηλίτης Βαλκανικός, δι’ ού θα δηλούται ότι είναι θιασώτης της Βαλκανικής αδελφοποιήσεως χριστιανών, Μουσουλμάνων και Ισραηλιτών.
Τοιαύτην ισχυράν Βαλκανικήν ομοσπονδίαν ωραματίζετο από τότε ο νέος Αγαθάγγελος μιας δευτέρας πολιτικής αποκαλύψεως».
Ν. Καπετανάκης – Ακρίτας.
