Η Κοζανίτικη Αποκριά και το έθιμο

του «Φανού» στην πλατεία της Δράμας

Σε μια εντυπωσιακή εκδήλωση, πραγματοποιήθηκε το απόγευμα του περασμένου Σαββάτου, στην πλατεία Ελευθερίας της Δράμας, η αναβίωση του εθίμου του «Φανού», χαρακτηριστικό της Κοζανίτικης αποκριάς. Η παρουσίαση του εθίμου, πραγματοποιήθηκε από τον «Σύνδεσμο Γραμμάτων και Τεχνών Κοζάνης», με οικοδεσπότη και διοργανωτή τον Σύλλογο των «Εκπαιδευτηρίων Ελληνικής Παράδοσης» με την συνοδεία ορχήστρας χάλκινων – πνευστών, από την περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας.
Το έθιμο, προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «φαίνω», το άναμμα δηλαδή φωτιάς σε βωμό στο σταυροδρόμι κάθε γειτονιάς και τα σατιρικά πειράγματα στο Κοζανίτικο γλωσσικό ιδίωμα. Το έθιμο του ανάμματος του «Φανού», έχει παμπάλαιες ρίζες. Eίναι μία γιορτή με λατρευτικό αλλά και ανατρεπτικό χαρακτήρα, που στήνεται γύρω από ένα βωμό στον οποίο η φωτιά καίει όλη την νύχτα και πραγματοποιείται το χρονικό διάστημα του εορταστικού 12ημέρου και ειδικότερα το βράδυ της «Tρανήςτης Aποκριάς».

Το έθιμο, στηρίζεται στην αυθόρμητη συμμετοχή του κόσμου που προετοιμάζει το Φανό ή τους Φανούs και πρωτοστατεί στο γλέντι με τα παραδοσιακά αποκριάτικα τραγούδια , τα λεγόμενα «ξινέντροπα» ή τα «σκωπτικά» και φυσικά πάντοτε υπό τους ήχους των πνευστών και των χάλκινων. Με το άναμμα των Φανών το βράδυ της Mεγάλης Aποκριάς, οι συμμετέχοντες αρχίζουν το τραγούδι και το χορό γύρω τους. Αρχικά, λέγονται τα τραγούδια της αγάπης και του έρωτα, και ορισμένα εμπνευσμένα από τα κατορθώματα των κλεφτών στην Επανάσταση. Τα πιο τολμηρά λέγονται στην συνέχεια , είναι τα σκωπτικά και διακωμωδούν άνδρες και γυναίκες. Υπάρχουν όμως και κάποια που είναι μόνο για μεγάλους, τα λεγόμενα «ξινέντροπα, όπως τα λένε στην Κοζάνη. Είναι πολύ αθυρόστομα και τραγουδιούνται αργά το βράδυ, τις ώρες που τα παλαιότερα χρόνια οι γυναίκες και τα παιδιά επέστρεφαν στα σπίτια τους. Αυτή θεωρείται η πιο δυνατή στιγμή σε όλη την διάρκεια των αποκριάτικων εκδηλώσεων. Στο τραγούδι των Φανών, κυρίαρχος είναι ο ρόλος του κορυφαίου τραγουδιστή, ο οποίος τραγουδά συγκεκριμένα τραγούδια που λέγονται μόνο στο εορταστικό δωδεκαήμερο, και την Κυριακή της Mεγάλης Aποκριάς. Οι παρευρισκόμενοι, σχηματίζουν ένα κύκλο γύρω από την φωτιά και τον κορυφαίο τραγουδιστή, και με ρυθμό επαναλαμβάνουν τα λόγια του υπό το χτύπημα των χεριών τους.

Το έθιμο επιβάλλει, ο δήμαρχος να δίνει το έναυσμα της γιορτής με το άναμμα του «Φανού» στην κεντρική πλατεία και στην συνέχεια ο ίδιος να «σύρει» τον χορό με τον γνωστό Αποκριάτικο Σκοπό της περιοχής της Kοζάνης, το περίφημο «έντεκα».
«Παιδί» πανάρχαιων θεών ο «Φανός», με ένα μαγικό και συνάμα μοναδικό τρόπο καταφέρνει να ενώσει τους ανθρώπους γύρω από την φωτιά , η σκοπτική διάθεση, η σάτιρα και τα τραγούδια τους έχουν τον πρώτο λόγο.