Η ρύπανση
και η κρίση της πόλης
Γράφει ο Αθανάσιος Κάππας
Πολιτικός Μηχανικός – Συγκοινωνιολόγος
Η ρύπανση είναι ένα πρόβλημα συνυφασμένο με την πόλη. Το δικαίωμα του πολίτη, ο αέρας που αναπνέει να μη ζημιώνει την υγεία του, είναι ατομικό δικαίωμα προάσπισης της ύπαρξής του αλλά και συλλογικό δικαίωμα προάσπισης της ποιότητας μιας κατάκτησης πολιτισμού της ανθρώπινης ιστορίας, που είναι η πόλη. Στην πόλη παράγονται στις μεγαλύτερες πυκνότητες οι ρύποι και εκεί το τεχνητό ανάγλυφο των οικοδομικών όγκων παρεμποδίζει περισσότερο τη διάχυση των συγκεντρώσεών τους. Εκεί επίσης οι ρύποι έρχονται στην πιο άμεση επαφή με μεγάλες ομάδες πληθυσμού.
Η τύχη της πόλης, που πλέον συγκεντρώνει το 80% του πληθυσμού της Ευρώπης, αφορά
την τύχη του πολιτισμού και της δημοκρατίας. Η ρύπανση του αέρα, όπως και οι άλλες επιπτώσεις στο ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον της πόλης δυναμιτίζουν τα θεμέλιά της. Οδηγούν πολλούς κατοίκους, που παραδοσιακά ζούσαν στα κέντρα, να τα εγκαταλείπουν. Αυτοί που μένουν εγκλωβίζονται στα διαμερίσματά. Σε πολλές πόλεις λόγω της ανασφάλειας του δρόμου αλλά και της ρύπανσης το ποδήλατο, αυτός ο πιο φυσικός και ευγενέστερος τρόπος μετακίνησης, έχει εκτοπιστεί. Οι ανοιχτοί δημόσιοι χώροι αντί να είναι ελκυστικοί, σαν χώροι που υποδέχονται και γεννούν ανθρώπινες σχέσεις, έχουν καταντήσει χώροι που αποφεύγονται.
Τα κοινωνικά προβλήματα της πόλης είναι επίσης σοβαρά. Το κυριότερο είναι η ανεργία. Οι
κοινωνικοί αποκλεισμοί στη βάση οικονομικών, εθνικών ή πολιτιστικών διαφοροποιήσεων
προβάλλονται στο χώρο και τον τεμαχίζουν. Η οικονομική ανάπτυξη, διευρύνει τις δυσαναλογίες. Παράλληλα η παγκοσμιοποίηση της ελεύθερης αγοράς μετατρέπει την πόλη
σε τυποποιημένο βιομηχανικό προϊόν. Οι πόλεις επαναλαμβάνονται άχρωμες και μονότονες.
Με την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και της αισθητικής παρακμάζουν πολιτισμοί που
ήταν συνδεδεμένοι στενά με τα τοπικά χαρακτηριστικά του γεωγραφικού χώρου. Ακόμη και στο εσωτερικό των πόλεων οι ανθρώπινες κλίμακες έχουν ανατραπεί. Τα μεγέθη πληθυσμού, οι εισροές νέων κατοίκων και η αδιάκοπη εσωτερική μετανάστευση, τα μεγέθη της αστικής επιφάνειας και η εντατικοποίηση των δραστηριοτήτων αποσυνθέτουν την πόλη. Η αποστασιοποίηση του κάτοικου είναι άμεση συνέπεια. Αποστασιοποιείται από το κέντρο που ήταν το κατεξοχήν δημόσιο σημείο αναφοράς για όλους τους κατοίκους. Αποστασιοποιείται από τη γειτονιά που ήταν ο χώρος που σφυρηλατούσε τις ανθρώπινες σχέσεις. Αποστασιοποιείται από την κατοικία που ήταν η βάση του.
Η απώλεια της ταυτότητας και της συνείδησης του κάτοικου οδηγεί και στην απώλεια της
συνείδησης του πολίτη.
Συναίνεση στη βαρβαρότητα ή κινητοποίηση;
Απέναντι στα μεγέθη των προβλημάτων, η απλή πληροφόρηση για ειδικά θέματα όπως η
ρύπανση είναι ανεπαρκής. Απαιτείται μια γενική κινητοποίηση της κοινωνίας. Μια κινητοποίηση που δεν θα περιορίζεται μόνο σε συμπτώματα και που δεν θα διστάζει να θέτει επί τάπητος τα θεμελιακά πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα της Ευρωπαϊκής πόλης. Τα προβλήματα των σύγχρονων πόλεων δεν αντιμετωπίζονται με μοναχικές πρωτοβουλίες. Για να ενθαρρυνθούν νέες συμπεριφορές στην καθημερινή ζωή των κατοίκων πρέπει να προετοιμαστεί το πλαίσιο μιας γενικής και μεγάλης κλίμακας εκστρατείας που θα εντάξει και θα αξιοποιήσει τις ατομικές συμβολές. Για να συμπεριφερθούν οι κάτοικοι υπεύθυνα πρέπει να πιστέψουν στην αξία και την αποτελεσματικότητα της προσωπικής τους στάσης. Το σημερινό πλαίσιο ως αφετηρία πολιτικών ευαισθητοποίησης δεν είναι το καταλληλότερο. Επικρατεί ένας διαφημιστικός καταιγισμός υπέρ του αυτοκινήτου με προβολή εκείνων του των επιδόσεων που είναι περισσότερο υπεύθυνες για τις εκατόμβες των θυμάτων και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Το αυτοκίνητο αντιμετωπίζεται ως μοχλός οικονομικής ανάπτυξης, κίνητρο για μεγάλα τεχνικά έργα και φορολογική ευκαιρία για τη μείωση των ελλειμμάτων των κρατικών προϋπολογισμών.
Το αυτοκίνητο είναι όμως ο κρισιμότερος παράγοντας για τη ρύπανση του αέρα στην πόλη.
Δικαιολογημένα θα αποτελέσει τον πρωτεύοντα στόχο κάθε πολιτικής ευαισθητοποίησης. Το αυτοκίνητο είναι ένας αδιαφιλονίκητος νικητής στη σημερινή εικόνα της πόλης. Απέναντι σ’ αυτήν την εικόνα επιζητούμε να βάλουμε μια άλλη. Δεν θα μπορέσει να γίνει πειστική παρά μόνο αν είναι αντίστοιχα θελκτική. Παρά μόνο τότε. Η εικόνα που θα πρέπει να προταθεί για την αυριανή πόλη πρέπει να είναι μια μοντέρνα εικόνα, που θα εξασφαλίζει πλούσιες δυνατότητες μετακίνησης με μέσα φιλικά στο περιβάλλον. Θα είναι δυναμική αλλά και ανθρώπινη, καθαρή, ήσυχη. Θα είναι μια πόλη με λιγότερα αυτοκίνητα αλλά θα παρέχει ελευθερίες ανάλογες με αυτές που το αυτοκίνητο εξασφάλιζε.
Τα κέρδη από την απομάκρυνση μέρους των αυτοκινήτων θα μεταφραστούν σε κέρδη
χώρου. Ο χώρος λοιπόν πρέπει να επανασχεδιαστεί. Να αναμορφωθεί η πόλη. Μόνο με
βάση αυτά τα σχέδια ο κάτοικος μπορεί να πειστεί ότι το αυτοκίνητο του αφαιρεί ποιότητες
από την καθημερινότητά του, ποιότητες ενός πολιτισμένου και υγιεινού τρόπου ζωής.
Η ανακατάκτηση και ανακατασκευή της πόλης σε αναζήτηση ταυτότητας για το χώρο και τους κατοίκους της προϋποθέτει κοινωνικούς, πολιτικούς, πολεοδομικούς και αισθητικούς
στόχους. Η πόλη χρειάζεται συνοχή, πυκνότητες, όρια και ένα πλούσιο εξοπλισμό για
συλλογικές μετακινήσεις και ποδήλατο. Ο υπάρχων οικοδομικός πλούτος μπορεί να αξιοποιηθεί αποτελεσματικότερα. Η συνεχής επέκταση προς την περιφέρεια είναι αδιέξοδη
και καταστροφική. Ο κάτοικος μπορεί να ξαναβρεί μέσω της δικής του κλίμακας το ζωτικό του χώρο και εκεί να αισθανθεί υπεύθυνος και ισχυρός. Μόνο μέσω του χώρου μπορούν να οριστούν ανθρώπινες κλίμακες και επομένως να προκύψουν εξαρτήσεις. Στο επίπεδο του κυκλοφοριακού σχεδιασμού έχει γίνει ξεκάθαρο ότι το μοναδικό μέσο για να ελεγθεί η
κυκλοφορία και να διαφυλαχτούν επίπεδα κυκλοφοριακής ηρεμίας είναι η οργάνωση
κυκλοφοριακών κυψελών.
Μια εκστρατεία για την αποκατάσταση της πόλης ως πολιτικής οντότητας όπου οι πολίτες
διεκδικούν τα δικαιώματά τους προϋποθέτει την πολεοδομική και πολιτική της οργάνωση στη βάση τοπικών κλιμάκων. Η οποιαδήποτε πολιτική πληροφόρησης δεν θα μπορούσε να αποδώσει χωρίς να υπάρξουν θεσμικές αλλαγές στο επίπεδο της πόλης και της οργάνωσης των κατοίκων. Είναι ανάγκη να υπάρξουν νέοι θεσμοί τοπικής δημοκρατίας απαραίτητοι για να υποστηρίξουν την πληροφόρηση και στη συνέχεια τη συμμετοχή του πολίτη. Η τοπική δημοκρατία πρέπει να φτάσει στο επίπεδο της γειτονιάς. Η γειτονιά πρέπει να βρει την πολιτική της έκφραση.
