Τέσσερα χρόνια Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας

Η «ανάδυση» μιας νέας Εφορείας Αρχαιοτήτων:

αγκυλώσεις, συνέργειες και προοπτικές

ΣΤΟ χθεσινό μας φύλλο, δημοσιεύσαμε αποκλειστικές δηλώσεις του εφόρου αρχαιοτήτων Δράμας κ. Ευστράτιου Παπαδόπουλου, ο οποίος αποχωρεί από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας. Στο σημερινό φύλλο του «Πρωινού Τύπου», δημοσιεύεται ένας απολογισμός του έργου της ΕΦ.Α. Δράμας, που αφορά στην τετραετία 2016-2019.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, το κείμενο βασίζεται στη διάλεξη που πραγματοποιήθηκε στις 27 Νοεμβρίου 2019 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, σε συνέδριο του ΥΠ.ΠΟ.Α. για το έργο των Εφορειών και ανακοινώθηκε από τον ίδιο τον κ. Παπαδόπουλο.

Ο απολογισμός

[Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας ξεκίνησε τη δράση της ως νεοσύστατη Υπηρεσία τον Οκτώβριο του 2014 [Π.Δ. 104/2014 «Οργανισμός ΥΠΠΟΑ»]. Κατά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της παρέμεινε στο αρχαιολογικό μουσείο Καβάλας. Τον Ιανουάριο του 2016, η νέα Διεύθυνση της Εφορείας μετέφερε την έδρα της στην πόλη της Δράμας, και στέγασε την Υπηρεσία στη δυτική πτέρυγα του αρχαιολογικού μουσείου. Παρά την ανεπάρκεια των διαθέσιμων χώρων, καταβλήθηκε κάθε δυνατή προσπάθεια για την απρόσκοπτη λειτουργία της νέας Εφορείας. Οργανώθηκε με ταχείες διαδικασίες η Γραμματεία της Εφορείας, χωρίς διοικητικό προσωπικό, χάρη στη συνδρομή ενός αρχαιοφύλακα[!] Μέχρι σήμερα, η Εφορεία ΔΕΝ διαθέτει κανέναν υπάλληλο ειδικότητας Λογιστικού, γεγονός που δημιουργεί ανυπέρβλητα εμπόδια στη λειτουργία της.

Καταγράφηκαν αμέσως τα προβλήματα της Μόνιμης Έκθεσης του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, για τα οποία δεν υπήρξε από το 1999 καμία μέριμνα. Διαπιστώθηκαν σοβαρές φθορές του εποπτικού υλικού και απουσία ενημερωτικών φυλλαδίων. Δρομολογήθηκαν άμεσα επεμβάσεις και βελτιώσεις στο εποπτικό υλικό, κατασκευάστηκαν εκ νέου όλα τα πανό της Έκθεσης με νέα υλικά καλύτερης ποιότητας και αντοχής, ενώ διορθώθηκε και επανατυπώθηκε το σύντομο φυλλάδιο του μουσείου. Προχωρήσαμε στην προμήθεια εξοπλισμού, και σήμερα διαθέτουμε 15 γραφεία πλήρως οργανωμένα για την εργασία του μόνιμου και ΙΔΟΧ προσωπικού.

      Ακολούθησαν οι παρακάτω δράσεις τις οποίες παραθέτω συνοπτικά:

1. Η Εφορεία εξασφάλισε την παραχώρηση στο Υπουργείο Πολιτισμού αρκετών χώρων του πρώην ‘Καπνολογικού Ινστιτούτου Δράμας’, ώστε να αντιμετωπίσει άμεσα επιτακτικά προβλήματα αποθηκευτικών και εργαστηριακών χώρων. Μετά την αποδοχή της παραχώρησης από το ΥΠΠΟΑ, η Εφορεία διαθέτει στο συγκρότημα αυτό τρεις μεγάλες αποθήκες, η μία διώροφη, ένα εργαστήριο 8 χώρων με τον εξοπλισμό του, δύο πλήρως οργανωμένα γραφεία μεγάλων διαστάσεων και ένα ανεξάρτητο ‘διαμέρισμα’ προοριζόμενο για εργασίες καταγραφής και μελέτης. Έχει σε όλους τους χώρους εγκατασταθεί σύστημα ασφαλείας και πυρόσβεσης, ενώ έχουν επίσης πραγματοποιηθεί ηλεκτρολογικές και στεγανοποιητικές επεμβάσεις. Οι αποθήκες έχει εφοδιαστεί πλήρως με μεταλλικά και ξύλινα ράφια για το αρχαιολογικό υλικό.
2. Στο πλαίσιο του έργου της Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης, εξασφαλίσαμε την αναβάθμιση του χώρου γύρω από το Μουσείο, τη δημιουργία θέσεων στάθμευσης περιμετρικά και την κατασκευή νέας περίφραξης και δεύτερης μεγάλης θύρας για τη μεταφορά των ογκωδών ευρημάτων.
3. Στο πλαίσιο εκπόνησης του νέου ρυμοτομικού σχεδιασμού της περιοχής, έχουν προχωρήσει συζητήσεις για την απόδοση στο ΥΠΠΟΑ οικοπέδου στα ανατολικά του σημερινού Μουσείου για την επέκταση των κτιριακών υποδομών και την Έκθεσης.
4. Προσπαθήσαμε να επιλύσουμε το, διάρκειας δύο δεκαετιών, ζήτημα ανταλλαγής γαιών για την ανάδειξη του προϊστορικού οικισμού Αρκαδικού. Με τη συνδρομή του Τμήματος Αναδασμού/Εποικισμού Δράμας εντοπίσαμε κατάλληλες διαθέσιμες εκτάσεις, και το θέμα έχει προωθηθεί αρμοδίως στο Υπουργείο.
5. Η Εφορεία ολοκλήρωσε, διά του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού του ΑΠΘ, την Προμελέτη Αποκατάστασης και Ανάδειξης του κτιρίου των Αφών Δάκου της οδού Κουντουριώτη [Παλιά Ασφάλεια] στο Ιστορικό Κέντρου Δράμας, σε γνώση της αρμόδιας Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων. Σε ειδική εκδήλωση ο Δήμος Δράμας δεσμεύτηκε για την παραχώρηση του κτιρίου στην ΕΦ.Α. Δράμας, και εκκρεμεί η τελική απόφαση του Δ.Σ. του Δήμου.
6. Ολοκληρώσαμε επιτυχώς το έργο «Διαδριατικός Αγωγός Φυσικού Αερίου-ΤΑΡ», στις σωστικές ανασκαφές του οποίου απασχολήθηκαν περισσότεροι από 150 εργαζόμενοι. Διενεργήθηκαν επτά σωστικές ανασκαφικές έρευνες και υπήρξαν σημαντικά ευρήματα που περιλαμβάνονται στον τόμο που επιμελείται η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων.
7. Η Εφορεία προετοιμάζει Φωτογραφική Έκθεση Σωστικών Εργασιών τετραετίας, η οποία μπορεί να ανοίξει για το κοινό την επόμενη άνοιξη, και θα περιλάβει μεταξύ άλλων και τα σημαντικότερα ευρήματα της διέλευσης του Αγωγού. Η Έκθεση αφορά στο χρονικό διάστημα 2015-2019, και θα παρουσιάσει για πρώτη φορά στο κοινό ευρήματα από πρόσφατες ανασκαφές στις θέσεις: Ληνοί Βοϊράνης, Αγωγός Κεφαλαρίου-Φιλίππων, Νεκρόπολη Βώλακα, Καλαμπάκι, Καλαμώνα, Φωτολίβος, Μαυρολεύκη και Προσοτσάνη.
8. Αμέσως με την μετακίνηση της Εφορείας στη Δράμα, δρομολογήθηκε ο ευπρεπισμός των αρχαιολογικών χώρων της Π.Ε. Δράμας, μετά από δεκαετίες ‘εγκατάλειψης’. Υπήρξαν, πέραν των τυπικών καθαρισμών, σημαντικές εργασίες διαμόρφωσης, βελτίωσης προσβάσεων καθώς και φωτογραφίσεις με τετρακόπτερο των σημαντικότερων κάστρων της περιοχής αρμοδιότητας της Εφορείας. Τα μοναδικά αυτά φρούρια προσδοκούν τώρα την εκπόνηση Μελέτης για την ένταξη, έστω ενός, στην ΟΧΕ Ροδόπης.
9. Ολοκληρώθηκαν με τη συνεργασία της Διεύθυνσης Συντήρησης του ΥΠΠΟΑ: εργασίες συντήρησης του κτιρίου της Καλής Βρύσης και του Ελληνιστικού Τάφου της Οδού Τροίας καθώς και Επείγουσες εργασίες Διάσωσης του τοιχογραφικού διακόσμου του Τεμένους της Πλατείας Δικαστηρίων [Αράπ Τζαμί], σε εφαρμογή Μελέτης που εκπονήθηκε με τη συνδρομή της Εφορείας. Η αποκατάσταση του Τεμένους έχει επίσης ενταχθεί στην ΟΧΕ Εγνατίας, σε αγαστή συνεργασία με τον Δήμο Δράμας, τη Δ/νση Αναστήλωσης και τη Δ/νση Συντήρησης του Υπουργείου.
10. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας εξοπλίσαμε το αίθριο ως χώρο εκδηλώσεων, προβολών, διαλέξεων, ημερίδων, εικαστικών εκθέσεων, θεατρικών δράσεων και μουσικών ακουσμάτων. Ξεκινήσαμε σειρά Εκδηλώσεων υπό τον τίτλο «Κύκλος α΄: Οι πρωτοπόροι», στον οποίο έχουν ήδη συμμετάσχει αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες και ιστορικοί που έχουν ασχοληθεί με μνημεία και χώρους της Δράμας. Θα ακολουθήσει, κατά τα έτη 2020 και 2021, ο «Κύκλος β΄: Οι επίγονοι». Υπήρξαν, βεβαίως, εορτασμοί κατ’ έτος για την Παγκόσμια Ημέρα των Μνημείων, τη Διεθνή Ημέρα των Μουσείων, τους θεσμούς Via Egnatia και Δραμινογνωσίας, αλλά και πλήθος άλλες εκδηλώσεις είτε ‘αυτόνομες’ είτε στο πλαίσιο ειδικών εορτασμών του ΥΠΠΟΑ και του ICOMOS [Ευρωπαϊκές Ημέρες, Πόλ[ε]ις, Πανσέληνος κλπ.].
11. Ο ίδιος χώρος στέγασε καινοτόμες εκπαιδευτικές δράσεις σε συνεργασία με τις Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης αλλά και με το ΤΕΙ Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης. Υπήρξαν, επίσης, εκδηλώσεις ως συνέργειες, εφόσον η Υπηρεσία καλλιέργησε εξαρχής κλίμα εμπιστοσύνης με τους φορείς, την τοπική αυτοδιοίκηση και το σύνολο των πολιτών.
12. Η Εφορεία έχει ολοκληρώσει την ένταξη στο ΕΣΠΑ του Έργου Αποκατάστασης και Ανάδειξης του Ιερού Ναού της Αγίας Σοφίας. Είμαστε έτοιμοι να καταθέσουμε επικαιροποιημένη τη Μελέτη Ανάδειξης του ‘Αρχαιολογικού Πάρκου Κεφαλαρίου’ για την ένταξη του χώρου στην ΟΧΕ Εγνατίας. Θα επιθυμούσαμε, επίσης να εντάξουμε στην ίδια πρόσκληση την Αποκατάσταση/Ανάδειξη του Βόρειου Τείχους της Βυζαντινής Οχύρωσης Δράμας, έργο για το οποίο εκκρεμεί η επικαιροποίηση της παλαιότερης εγκεκριμένης μελέτης. Ευχής έργο, βεβαίως, θα ήταν επίσης η ένταξη του έργου ‘Ανάδειξης του Ελληνιστικού Τάφου της Οδού Τροίας’, για τον οποίο η Εφορεία έχει ολοκληρώσει Μελέτη.
13. Ολοκληρώθηκε εντός του 2018 το έργο αποκατάστασης του Τεμένους Σαντιρβάν υπό την εποπτεία μας. Ήδη έχει εκπονηθεί Μελέτη του αύλειου χώρου του Τεμένους ως ‘οθωμανικού κήπου’ αλλά και χώρου πολλαπλών χρήσεων ‘ανοικτού’ στο κοινό.
14. Η ΕΦ.Α. Δράμας συμμετέχει ενεργά στο έργο της «Ψηφιακής Πολιτισμικής Ταυτότητας πόλης Δράμας», ενταγμένο στο ΕΣΠΑ. Θα συνεργαστούμε με την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων Αν. Μακεδονίας-Θράκης για την εποπτεία και επιμέλεια της πολιτισμικής πληροφορίας, όπως αυτή θα εκπονηθεί από τον ανάδοχο. Συμμετέχουμε επίσης, μαζί με άλλες Εφορείες και με το Τμήμα Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ σε ΕΠΑΝΕΚ [Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ‘Ανταγωνιστικότητα-Επιχειρηματικότητα-Καινοτομία’] με θέμα ‘Καινοτόμος απεικόνιση υπεδάφους αρχαιολογικών χώρων και μνημείων’.
15. Συνεχίζονται κατά την τελευταία τριετία οι εργασίες Στερέωσης και Αποκατάστασης του Τεμένους Εξοχής Νευροκοπίου, μετά την ολοκλήρωση της τοπογραφικής και φωτογραμμετρικής αποτύπωσής του. Το 2020, επιθυμούμε να εκπονηθεί Μελέτη Συντήρησης των τοιχογραφιών του Τεμένους, ώστε να ακολουθήσει η ανάθεση Επειγουσών Εργασιών Διάσωσης του διακόσμου, όπως συνέβη και στην περίπτωση του Τεμένους Αράπ.
16. Εκπονήθηκαν προμελέτες διαμόρφωσης/ανάδειξης για μνημεία της πόλης, όπως ο Βυζαντινός Λουτρώνας Αγίας Βαρβάρας και η Μονή Κορυλόβου. Επίσης, διενεργήθηκαν κοινές αυτοψίες, με τη συνδρομή της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων, στο Ναό Κοίμησης Πανοράματος Προσοτσάνης, Αγίων Θεοδώρων Ξηροποτάμου και Εισοδίων Θεοτόκου Χωριστής, ώστε να προταθούν οι αναγκαίες σε αυτά σωστικές επεμβάσεις.
17. Πραγματοποιήθηκε το έργο φωτογράφησης κινητών μνημείων του Μουσείου Δράμας και ψηφιακής καταγραφής θέσεων και μνημείων της Π.Ε. από ανάδοχο του ΥΠΠΟΑ.
18. Βελτιώσαμε σημαντικά τις εγγραφές μας στον κόμβο ‘Οδυσσέας’, και δημιουργήσαμε σελίδα μαζικής δικτύωσης, για να ανακοινώνουμε τις εκδηλώσεις μας και να επικοινωνούμε με το κοινό. Έχουμε επίσης εγκαταστήσει Οθόνη Αφής στο αίθριο και μεγάλη Οθόνη Πλάσματος στο φουαγιέ του Μουσείου, για την μεγιστοποίηση της διαθέσιμης πληροφορίας, την προβολή αρχαιολογικών ταινιών και την αναβάθμιση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
19. Η Εφορεία προχώρησε στην πρώτη της έκδοση με τίτλο ‘Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας: Κείμενα και Εικόνες’. Προετοιμάζουμε για το 2020 δύο ακόμη εκδόσεις: τη δεύτερη αυτής της σειράς ‘Οδηγών-Λευκωμάτων’ με τίτλο ‘Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας: Τα Ευρήματα’, και την πρώτη της σειράς ‘Μικρών Οδηγών’ για το εμβληματικό ‘Καφέ Ελευθερία’.
20. Έχουμε μεριμνήσει από το 2016 για την οργάνωση Αρχαιολογικής Βιβλιοθήκης στη Δράμα, η οποία σήμερα διαθέτει άνω των 4.000 τίτλους βιβλίων και περιοδικών, ενώ η Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη φιλοξενεί διπλάσιους τίτλους.
21. Δημιουργήσαμε την πρώτη μας ‘μουσειοσκευή’, μια μετακινούμενη έκθεση, μικρογραφία της πραγματικής έκθεσης του Μουσείου. Τιτλοφορείται ‘Το Μουσείο Δράμας ταξιδεύει’, και απευθύνεται σε σχολεία, φορείς, ακόμη και σε Μουσεία που επιθυμούν να την φιλοξενήσουν. Η δράση μπορεί και πρέπει να ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 2020.
22. Στο πλαίσιο προβολής του Αρχαιολογικού Μουσείο έχουμε τοποθετήσει μεγάλα εξωτερικά Banners υπαίθρου τεσσάρων διαφορετικών θεμάτων. Δύο εξ αυτών κοσμούν τις πλευρές του Μουσείου, την είσοδο και τη δυτική όψη, ενώ άλλα τρία έχουν αναρτηθεί στις 3 εισόδους της πόλης, από Καβάλα, Θεσσαλονίκης και τελωνείο Εξοχής.
23. Καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας της, η Εφορεία εκπαιδεύει ετησίως σημαντικό αριθμό φοιτητών ελληνικών Πανεπιστημίων μέσω του Προγράμματος Πρακτικής Άσκησης ‘ΑΤΛΑΣ’.
24. Θεωρώ πολύ σημαντική την πρωτοβουλία της Εφορείας για τη σύσταση του Σωματείου Φίλων Μουσείου Δράμας, η οποία ολοκληρώθηκε προ τριμήνου. Είμαι βέβαιος ότι το Σωματείο θα βρίσκεται στο πλευρό της Εφορείας για ποικίλες δράσεις, με βασικό μέλημα τις εκδηλώσεις και το εκδοτικό έργο.

ΚΑΙ τώρα, εντελώς ενδεικτικά, κάποια έργα και ιδέες που δεν ευτύχησαν λόγω αγκυλώσεων:

Προσπαθήσαμε να εκκινήσουμε διαδικασία συνοπτικών διαγωνισμών για την αντιμετώπιση σοβαρών προβλημάτων στεγανοποίησης του Αρχαιολογικού Μουσείου, και βελτίωσης του στεγάστρου στον αρχαιολογικό χώρο Καλής Βρύσης, βάσει τεχνικών εκθέσεων και προμελετών που έχουν εκπονηθεί με τη συνδρομή της Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων της Αντιπεριφέρειας και του Δήμου Προσοτσάνης. Το έργο ατύχησε λόγω της απουσίας έμπειρου προσωπικού Οικονομικής Υποστήριξης της Εφορείας. Το ίδιο συνέβη και με το έργο των αναγκαίων τεχνικών επεμβάσεων σε δύο ξενώνες που διαθέτει η Εφορεία στο κτίριο του Αρκαδικού. Οι ξενώνες αυτοί συντηρήθηκαν και εξοπλίστηκαν ικανοποιητικά κατά τη διετία 2016-2017. Ωστόσο, εκκρεμεί η βελτίωση των υδραυλικών εγκαταστάσεων που θα μπορούσε εύκολα να πραγματοποιηθεί αν υπήρχε είτε έμπειρο δυναμικό οικονομικής υποστήριξης. Ατύχησε επίσης η πρόθεσή μας να διευκολύνουμε τις επείγουσες στεγαστικές ανάγκες της Υπηρεσίας με την προμήθεια προκατασκευασμένων οικίσκων, κάτι που θα ήταν καλή λύση και για τη δημιουργία Πωλητηρίου του ΤΑΠΑ στη Δράμα.

Στα 4 έτη λειτουργίας της νέας Εφορείας προσπαθήσαμε για πολλά, αλλά η ‘λειψανδρία’ μάς καταπόνησε. Εξαντλήσαμε κάθε δυνατότητα να πείσουμε με πληθώρα εγγράφων για την ανάγκη πρόσληψης έστω ενός λογιστή στην Εφορεία. Το θέμα απασχόλησε τις Υπηρεσίες του Υπουργείου, της Περιφέρειας, της Αντιπεριφέρειας, των Δήμων αλλά και το Κοινοβούλιο. Δεν καρποφόρησε. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, η βασική τροχοπέδη της Εφορείας Δράμας σήμερα δεν είναι ούτε η απουσία οικονομικής υποστήριξης ούτε η έλλειψη πόρων. Είναι το ίδιο το ανθρώπινο δυναμικό με τις δικές του αγκυλώσεις. Στην τετραετία αυτή αρκετές φορές διαπίστωσα ότι ο αντίπαλος δεν ήταν εξωτερικός αλλά δίπλα μας. Με πικρία παρατηρούσα όλο αυτό το διάστημα ότι υπήρχαν μέλη της δικής μας οικογένειας, που δεν προσέρχονταν καν στις εκδηλώσεις που η ίδια η Εφορεία τους διοργάνωνε. Εγώ έχω την ευκαιρία να αποχωρήσω από τη διεύθυνση μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2020, η Εφορεία όμως, δεν είναι εξίσου καλότυχη. Είναι υποχρεωμένη να συνεχίσει το έργο της, κάνοντας κάτι περισσότερο από την παραγωγή εγγράφων. Επιλέγοντας την εξωστρέφεια από την απομόνωση.]