Πότε να πιστεύεις

λιγότερο στον εαυτό σου!

Γράφει ο Δημήτρης Φλαμούρης

Όλοι μας έχουμε βιώσει καταστάσεις στις οποίες χρειαζόμασταν περισσότερη εμπιστοσύνη στον εαυτό μας (στο σχολείο, στον αθλητισμό, στη δουλειά ή στην κοινωνική μας ζωή). Στην πορεία, οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι προπονητές, οι φίλοι και οι συνεργάτες μας προσπάθησαν να μας βοηθήσουν να νιώθουμε πιο σίγουροι για τον εαυτό μας.

Ωστόσο, υπάρχει ένας τομέας της ζωής, στον οποίο τους περισσότερους από εμάς θα μας βοηθούσε να έχουμε λίγο λιγότερη αυτοπεποίθηση…

Όταν πρόκειται για τις πεποιθήσεις και τις απόψεις μας, οι περισσότεροι από εμάς έχουμε πολύ μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση από ό,τι θα έπρεπε.

Τα δεδομένα

Σε μια έρευνα, μόνο το 4% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι σε μια διαφωνία είχε δίκιο λιγότερο από τις μισές φορές και μόνο το 14% είπε ότι είχε δίκιο τις μισές φορές. Η συντριπτική πλειονότητα —ένα επιβλητικό 82%— ανέφερε πως, όταν διαφωνούσαν με άλλους ανθρώπους, ήταν συνήθως αυτοί που είχαν δίκιο!

Κάτι το οποίο είναι φυσικά αδύνατο. Δεν γίνεται να έχουμε όλοι πάντα δίκιο…

(Σταμάτησε για μια στιγμή και κάνε την ίδια ερώτηση στον εαυτό σου: Σε ποιο ποσοστό των διαφωνιών που έχεις με άλλους ανθρώπους, πιστεύεις ότι έχεις δίκιο;)

Αυτή η υπερβολική αυτοπεποίθηση σε όσα πιστεύουμε μπορεί να είναι καταστροφική.

Διανοητική ταπεινοφροσύνη (intellectual humility)

Στον αντίποδα, είναι οι άνθρωποι που είναι διανοητικά ταπεινοί (intellectually humble). Αυτοί γνωρίζουν ότι οι πεποιθήσεις και οι απόψεις τους μπορεί και να είναι εσφαλμένες, επειδή συνειδητοποιούν ότι τα στοιχεία στα οποία τις βασίζουν μπορεί να είναι περιορισμένα ή ελαττωματικά ή ότι μπορεί να μην έχουν την τεχνογνωσία ή την ικανότητα να κατανοήσουν και να αξιολογήσουν τα στοιχεία.

Δηλαδή, δεν είναι ειδικοί περί του κορονοϊού, περί της διεθνούς πολιτικής σκηνής ή της στρατηγικής της εθνικής ομάδας μπάσκετ .

Φυσικά, σπάνια νιώθουμε ότι οι πεποιθήσεις μας είναι λανθασμένες και συνήθως πρέπει να συμπεριφερόμαστε σαν να είναι αληθινές, διαφορετικά θα παραλύσουμε από την αβεβαιότητα και την αναποφασιστικότητα. Αλλά οι άνθρωποι που έχουν υψηλή διανοητική ταπεινοφροσύνη έχουν κατά νου πως ό,τι πιστεύουν ότι είναι αληθινό μπορεί να είναι λάθος και, επομένως, μπορεί να χρειαστεί να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους ανά πάσα στιγμή.

Εσύ πόσο διανοητικά ταπεινόφρων είσαι;

Για να μετρήσουν οι ψυχολόγοι τη διανοητική ταπεινοφροσύνη δίνουν στους ανθρώπους ερωτήσεις παρόμοιες με τις παρακάτω και οι άνθρωποι βαθμολογούν πόσο καλά τους περιγράφει κάθε δήλωση, σε μια κλίμακα πέντε βαθμών από το “Καθόλου σαν εμένα” έως το “Πολύ σαν εμένα“.

• Αμφισβητώ τις δικές μου θέσεις και απόψεις γιατί μπορεί να είναι λάθος.
• Επανεξετάζω τις απόψεις μου όταν παρουσιάζονται νέα στοιχεία.
• Αναγνωρίζω την αξία σε απόψεις που είναι διαφορετικές από τις δικές μου.
• Αποδέχομαι ότι οι πεποιθήσεις και οι στάσεις μου μπορεί να είναι λανθασμένες.
• Μπροστά σε αντικρουόμενα στοιχεία, είμαι ανοιχτός στο να αλλάξω τις απόψεις μου.
• Μου αρέσει να ανακαλύπτω νέες πληροφορίες που διαφέρουν από αυτές που ήδη πιστεύω ότι είναι αληθινές.

Αν και δεν υπάρχει βαθμολογία, μπορείς να πάρεις μια ιδέα ίσως σε τι επίπεδα κινείσαι.

Γιατί να είσαι πιο διανοητικά ταπεινόφρων;

Θα είσαι λιγότερο δογματικός

Σε διαφωνίες με άλλους ανθρώπους, τα άτομα με υψηλή πνευματική ταπεινοφροσύνη είναι πιο ανοιχτά στις απόψεις των άλλων και λιγότερο δογματικοί όσον αφορά τις πεποιθήσεις και τις απόψεις τους. Οι άνθρωποι που αναγνωρίζουν ότι οι πεποιθήσεις τους μπορεί και να είναι εσφαλμένες παίρνουν τις απόψεις των άλλων πιο σοβαρά και αναγνωρίζουν την αξία των διαφορετικών απόψεων.

Αρκετές μελέτες δείχνουν επίσης ότι είναι λιγότερο διατεθειμένοι να υποτιμούν τους ανθρώπους που έχουν διαφορετικές απόψεις από αυτούς.

Αντίθετα, αν έχω ανάγκη να έχω δίκιο, μπορεί να υποτιμήσω τον άλλον για να βγω «από πάνω» αν δεν μπορώ να αντικρούσω την άποψή του. Το να διαφωνείς μαζί μου θα είναι έντονο συναισθηματικά για εμένα, γιατί παίρνω πολύ προσωπικά την αμφισβήτηση των απόψεών μου.

Θα σε συμπαθούν περισσότερο

Δεδομένου ότι είναι πιο ανοιχτοί στις ιδέες των άλλων και λιγότερο επιθετικοί όταν οι άλλοι διαφωνούν μαζί τους, τα άτομα με υψηλότερη διανοητική ταπεινοφροσύνη είναι πιο συμπαθή από αυτά που έχουν χαμηλότερη διανοητική ταπεινοφροσύνη.

Ακόμη και μετά από μόλις 30 λεπτά αλληλεπίδρασης, οι άνθρωποι βαθμολογούν πιο θετικά αυτούς που έχουν υψηλή διανοητική ταπεινοφροσύνη από εκείνους που έχουν χαμηλή.

Η ειρωνεία φαίνεται να είναι, πως οι ξερόλες, ενώ ξέρουν πολλά, συχνά δεν φαίνεται να ξέρουν ότι στους άλλους ανθρώπους δεν αρέσουν οι ξερόλες…

Θα μαλώνεις λιγότερο

Η χαμηλή διανοητική ταπεινοφροσύνη υπονομεύει την προθυμία των ανθρώπων να διαπραγματευτούν ή να συμβιβαστούν. Οι διαφωνίες γίνονται δυσεπίλυτες όταν οι άνθρωποι δεν είναι πρόθυμοι να εξετάσουν την πιθανότητα οι προσωπικές τους απόψεις να είναι, αν όχι λανθασμένες, τουλάχιστον όχι καλύτερες συνολικά από τις οπτικές άλλων ανθρώπων.

«Αν είμαι βέβαιος ότι έχω απόλυτο δίκιο, γιατί να λάβω υπόψη μου τι λες εσύ;»

Θυμάμαι, παλιότερα ήθελα πολύ να τα ξέρω όλα και να πείθω τους άλλους ότι έχω δίκιο. Δεν άφηνα ένα επιχείρημα εύκολα και έτρωγαν πολύ πρήξιμο οι γύρω μου, μέχρι που θα μου έλεγαν: «Εντάξει μας έπεισες. Παράτα μας τώρα».

Εγώ απογοητευόμουν γιατί καταλάβαινα πως δεν τους είχα πείσει. Τους είχα απλά κουράσει…

Θα απολαμβάνεις τις σχέσεις σου περισσότερο

Σε μια έρευνα για τις σχέσεις διαπιστώθηκε ότι οι άνδρες που είχαν υψηλότερη διανοητική ταπεινοφροσύνη ήταν πιο ικανοποιημένοι με τους συντρόφους και τις σχέσεις τους από τους άνδρες με χαμηλή διανοητική ταπεινοφροσύνη.

Ίσως το πιο σημαντικό εύρημα να ήταν πως οι γυναίκες σύντροφοι ανδρών με υψηλή πνευματική ταπεινοφροσύνη ήταν επίσης πιο ικανοποιημένες.

Είναι ωραίο να νιώθεις πως ο σύζυγός σου δεν πιστεύει ότι ξέρει τα πάντα! Νιώθεις τη σχέση πιο ισότιμη, υπάρχει διάλογος και νιώθεις πως ακούγεσαι.

Σε συζητήσεις με τη σύζυγό μου είμαι πλέον πολύ ανοικτός στο ενδεχόμενο να κάνω λάθος. Αυτό μας κάνει να είμαστε συνεργάτες στο να βρούμε το κοινό καλό για τη σχέση και όχι αντίπαλοι σε έναν αγώνα για το ποιος έχει δίκιο.

Το να παραδέχεσαι μέσα σου ότι μπορεί να κάνεις και λάθος σε φέρνει πολύ πιο κοντά με τον σύντροφό σου και σε ξεκουράζει από την ανάγκη να γνωρίζεις πάντα το τι γίνεται.

Συχνά μπορεί να μην ξέρεις. Ε, και;

Θα απολαμβάνεις τις φιλίες σου παραπάνω

Οι άνθρωποι που είχαν υψηλότερη διανοητική ταπεινοφροσύνη έδειξαν περισσότερη ενσυναίσθηση, ανησυχούσαν περισσότερο για την ευημερία των άλλων και ήταν πιο αλτρουιστές. Έτσι είχαν περισσότερους φίλους.

Για σκέψου κι εσύ: Θα προτιμούσες να συνομιλήσεις με κάποιον που είναι κατηγορηματικός ότι έχει δίκιο, χωρίς να λαμβάνει υπόψη την ποιότητα των επιχειρημάτων του ή τους περιορισμούς του ή με κάποιον που τα λαμβάνει αυτά υπόψη του και είναι ανοιχτός στο πιθανότητα να κάνει λάθος;

Τι γίνεται με κάποιον που δεν βλέπει καμία αξία στις απόψεις και τις πεποιθήσεις σου, θα περίμενες να έχει κατά νου το συμφέρον σου;

Πλέον στις σχέσεις μου συχνά όταν μιλάω θα διατυπώσω την άποψή μου ως:

«Εγώ αυτό νομίζω / θυμάμαι / άκουσα / είδα / κατάλαβα. Αλλά μπορεί να κάνω και λάθος».

Αναγνωρίζω τώρα το πόσο επιρρεπής στο λάθος είναι τόσο η κρίση μου όσο και οι αισθήσεις μου, οπότε δε μου κοστίζει τόσο να μην έχω δίκιο. Άνθρωπος είμαι, θα μπερδευτώ κι εγώ κάποιες φορές. Τι να κάνουμε τώρα.

Αυτή η στάση μου κάνει πολύ καλό στις σχέσεις μου. Δεν απειλούμαι πια από το ενδεχόμενο να κάνω λάθος. Και είναι πολύ απελευθερωτικό για εμένα.

Ποιοι έχουν χαμηλή διανοητική ταπεινοφροσύνη;

Άτομα με πιο ακραίες απόψεις (για παράδειγμα, άτομα των οποίων οι πολιτικές απόψεις είναι πιο αριστερές ή δεξιές) τείνουν να έχουν χαμηλότερη διανοητική ταπεινοφροσύνη και, επομένως, λιγότερο πρόθυμοι να θεωρήσουν ότι οι απόψεις τους μπορεί να είναι εσφαλμένες από τους ανθρώπους που έχουν κεντρώες πεποιθήσεις.

Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή οι πιο κεντρώοι, συχνά αναγνωρίζουν την πολυπλοκότητα και τη διφορούμενη φύση περίπλοκων ζητημάτων.

Δεν είναι εύκολο να πεις ποιος φταίει για την κατάσταση στη Γάζα…

Επίσης όσο περισσότερα κάποιος γνωρίζει για ένα θέμα τόσα περισσότερο βλέπει πόσα πολλά δεν ξέρει και συνειδητοποιεί ότι η γνώση είναι εξαιρετικά περίπλοκη, λεπτή και ατελείωτη.

Από την άλλη πλευρά, όσα λιγότερα γνωρίζεις για ένα θέμα, τόσο πιο απλά σου φαίνονται τα πράγματα. (Θα μας σκοτώσουν οι μηχανές τεχνητές νοημοσύνης…)

Όπως είπε ο φιλόσοφος Bertrand Russel, «Το πρόβλημα με τον κόσμο μας είναι ότι οι ηλίθιοι και οι φανατικοί είναι πάντα πολύ σίγουροι για τον εαυτό τους και οι πιο σοφοί άνθρωποι είναι μέσα στην αμφιβολία».

Συμπέρασμα

Κανείς από εμάς δεν πιστεύει ότι οι πεποιθήσεις και οι στάσεις μας είναι εσφαλμένες. Αν το κάναμε, προφανώς δεν θα κρατούσαμε αυτές τις πεποιθήσεις και συμπεριφορές. Ωστόσο, παρά την αίσθηση ότι συνήθως έχουμε δίκιο, πρέπει να αποδεχτούμε ότι οι απόψεις μας μπορεί μερικές φορές να αποδειχθούν λανθασμένες. Είμαστε άνθρωποι.

Αυτό το είδος ταπεινότητας δεν είναι απλώς ενάρετο – η έρευνα δείχνει ότι οδηγεί σε καλύτερες αποφάσεις, σχέσεις και αποτελέσματα.

Έτσι, την επόμενη φορά που θα νιώσεις σίγουρος για κάτι, μπορείς να σταματήσεις και να αναρωτηθείς:

Μήπως μπορεί να κάνω λάθος;

Το άρθρο είναι βασισμένο σε άρθρα του site: https://greatergood.berkeley.edu/