Τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας

 Στόχος είναι να γνωρίσουν

τα παιδιά μας την ιστορία

και τον πολιτισμό της Δράμας

 Μιλάνε στον «Π.Τ.» οι αρχαιολόγοι Μαρίνα Σωφρονίδου και Μαρία Κοντογιαννοπούλου

Η Δράμα πάντα ήταν μια παραμελημένη περιοχή όσον αφορά την αρχαιολογική έρευνα

Του Θανάση Πολυμένη

ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ ενδιαφέρον αποκτούν τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα τα οποία έχουν ξεκινήσει να υλοποιούνται σταδιακά, από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης μας.

Ο «Πρωινός Τύπος», στην προσπάθειά του να αναδείξει το σημαντικό έργο που παράγεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων (ΕΦΟΑ), συνομίλησε με τα στελέχη της και συγκεκριμένα με τις κυρίες: Μαρίνα Σωφρονίδου, Δρ. Αρχαιολόγο του Τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας και Μαρία Κοντογιαννοπούλου, προϊσταμένη του Τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας.

Τα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία που μας δίνουν, αναδεικνύουν ένα σημαντικό θέμα, που αφορά τους μαθητές του Νομού Δράμας και όχι μόνο. Στόχος αυτών των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων είναι, όλος αυτός ο αρχαιολογικός και ιστορικός πλούτος, να περιέλθει σε γνώση των μαθητών και μαθητριών της περιοχής. Αλλά και ευρύτερα ακόμα, το Αρχαιολογικό Μουσείο να αποκτήσει την απαραίτητη επισκεψιμότητα.

Επιγραμματικά, να σημειώσουμε ότι, η κα. Σωφρονίδου ασχολείται με ζητήματα της προϊστορικής εποχής, η προϊσταμένη της ΕΦΟΑ κ. Πουλιούδη με τον Ελληνιστικό Τάφο της οδού Τροίας και η κα. Κοντογιαννοπούλου με τη Βυζαντινή Δράμα.

Ενδεικτικά, το κάθε πρόγραμμα υλοποιείται σε συνεργασία με την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Δράμας, περιέχει επίσκεψη αρχαιολόγου στο κάθε σχολείο, προβολή power point, επίλυση των ερωτημάτων, προσομοίωση των μαθητών, επίσκεψη των μαθητών στους χώρους, τοπογραφία του κάθε χώρου, ανάλυση των προτερημάτων επιλογής του κάθε χώρου για την εγκατάσταση. Αποστολή επίσης βιβλιογραφίας και κειμένων στους εκπαιδευτικούς. Στο τέλος παραγωγή εντύπων και εγχειριδίου σε συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων, προβολή του έργου, συμπεράσματα για όλο το εκπαιδευτικό πρόγραμμα!

Από το 2014

Όπως σημειώνουν αρχικά οι κυρίες Σωφρονίδου και Κοντογιαννοπούλου, «οι δράσεις αυτές είχαν ξεκινήσει από το 2014 και είχαν διακοπεί κατά την περίοδο της πανδημίας το 2020 και το 2021, ή γινόντουσαν μόνο στο πλαίσιο εορτασμών ή άλλων ευρύτερων δράσεων επετειακού χαρακτήρα του Υπουργείου Πολιτισμού, όπως οι Πράσινες Πολιτιστικές Διαδρομές, η Διεθνής Ημέρα Μουσείων, οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς κ.α.»

Στην πορεία, οργανώθηκαν και έτρεξαν μικρά εκπαιδευτικά προγράμματα και απ’ όταν ενισχύθηκε η ΕΦΟΑ Δράμας με νέους αρχαιολόγους «αποφασίσαμε να τολμήσουμε να οργανώσουμε και ένα μόνιμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που θα διενεργείται συστηματικά, είτε στους χώρους του Αρχαιολογικού Μουσείου, είτε και σε κάποιες αρχαιότητες επιλεγμένα, ή μνημεία της αρμοδιότητάς μας. Και αποφασίσαμε αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα να χωριστεί σε δύο σκέλη. Ένα σκέλος για το Τμήμα Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και ένα άλλο μικρό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το Τμήμα Βυζαντινών Αρχαιοτήτων».

Οι κυρίες Μαρίνα Σωφρονίδου και Μαρία Κοντογιαννοπούλου.

Διττός στόχος

Οι δυο αρχαιολόγοι, σημειώνουν ιδιαίτερα ότι «ο στόχος είναι διττός. Ένα, να υπάρχει εδώ οργανωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που το προσφέρουμε εμείς ως Μουσείο και ένα δεύτερο, σε συνδυασμό με την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση».

Όπως μας εξηγούν, «για να στηθεί ένα πρόγραμμα από την ΕΦΟΑ Δράμας, θα πρέπει να υπάρξει συνεργασία, όχι μόνο των υπηρετούντων στην ΕΦΟΑ, αλλά συνεργασία αυτών με την αντίστοιχη διεύθυνση της κεντρικής μας υπηρεσίας, που είναι η διεύθυνση Αρχαιολογικών Μουσείων Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, αλλά και των δυο διευθύνσεων της Εκπαίδευσης εδώ στη Δράμα».

Σημαντικό στοιχείο όμως για την υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου Εκπαιδευτικού Προγράμματος, είναι η πρόσληψη ενός Μουσειοπαιδαγωγού, ο οποίος θα «τρέχει» τα προγράμματα του Μουσείου. Προς το παρόν, το πρόγραμμα που υλοποιείται λειτουργεί πιλοτικά και έχει στόχο «να γνωρίσουν τα παιδιά τον πολιτισμό και ταυτόχρονα να προσφέρουμε και αυτό το στοιχείο της εξωστρέφειας που πρέπει να έχει ένα σύγχρονο Μουσείο. Ούτως ώστε να ευαισθητοποιήσουμε και τις νέες γενιές στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και στη μέριμνα για τις αρχαιότητες».

Στο σημείο αυτό γίνεται αναφορά στην έρευνα στην περιοχή της Δράμας, «η οποία δεν έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα. Η Δράμα πάντα ήταν μια παραμελημένη περιοχή σε σχέση με τις Εφορείες οι οποίες είχαν έδρα την Καβάλα. Θέλουμε να μπορέσουμε να δώσουμε στα παιδιά το έναυσμα, ούτως ώστε να αγαπήσουν αλλά και να διεκδικήσουν ακόμα ανασκαφικές έρευνες. Γιατί στο κάτω-κάτω, αυτή θα είναι και η επόμενη γενιά».

Όπως χαρακτηριστικά λένε, «όσον αφορά το ζήτημα των προϊστορικών αρχαιοτήτων, το πρόγραμμα βγαίνει κυρίως με τα ανασκαφικά δεδομένα. Όσον αφορά το βυζαντινό πρόγραμμα, αυτό έχει να κάνει κυρίως με μνημεία που στέκουν τα βλέπει κανείς και είναι κάπως διαφορετικό».

Ένα πλήρες Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα

Ιδιαίτερη αξία έχει να τονίσουμε εδώ, ότι, για να εκπονηθεί ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, χρειάζεται και η σχετική μελέτη, όπως γίνεται με όλα τα έργα. «Προσλαμβάνεις το απαραίτητο προσωπικό, καθορίζεις τις θεματικές ενότητες και στήνεις το πρόγραμμα, βάζοντας τις απαραίτητες αξιολογήσεις που θα πρέπει οι συμμετέχοντες να κάνουν για το πρόγραμμα και τις ανάγκες του μαθητικού κοινού».

Όπως μας εξηγούν οι δύο Αρχαιολόγοι, «δεν είμαστε ακόμα σ’ αυτό το επίπεδο. Είμαστε στο επίπεδο μιας πρωτοβουλίας που έχουν πάρει τα δύο τμήματα, ώστε να μπορέσουμε να αναδείξουμε το Μουσείο ως μια κοιτίδα πολιτισμού στη Δράμα, η οποία θα διαπαιδαγωγήσει ως ένα βαθμό και στο μέτρο που του αντιστοιχεί, τις νέες γενιές».

Πού βρισκόμαστε λοιπόν σήμερα; «Αυτή τη στιγμή τρέχουμε σε δυο ταχύτητες», σημειώνουν: «Ετοιμάζουμε το μόνιμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα με όλα τα προσύμφωνα, με όλα τα προστάγματα και τις μεθόδους της επιστήμης και από την άλλη, για να μην χαθεί πολύτιμος χρόνος και για να μην μένουν τα παιδιά μας στη Δράμα χωρίς καθόλου εκπαιδευτικές δράσεις, συντονιστήκαμε και τρέχουμε μικρές εκπαιδευτικές δράσεις μέχρι να λήξει η σχολική χρονιά».

Σημειώνουν μάλιστα, ότι, «το βασικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, είναι σε φάση οργάνωσης ακόμη και ευελπιστούμε, τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 2022 να έχει οργανωθεί και να είναι έτοιμο τουλάχιστον για την άνοιξη του 2023».

Μοιραία εδώ έρχεται το ερώτημα, αν η πρόσληψη ενός μουσειοπαιδαγωγού είναι απαραίτητη και απαντούν ότι, «μουσειοπαιδαγωγός χρειάζεται, όπως και άλλες ειδικότητες όπως ένας προγραμματιστής, ένας αρχιτέκτονας και άλλοι. Ανάλογα επίσης, μπορείς να επιλέξεις θεματικές ενότητες όπως διατροφή, καλλωπισμός, η εικόνα στη διαχρονική της εξέλιξη και μπορείς να κάνεις πολλά πράγματα. Και μάλιστα μπορεί να υπάρχει και εναλλαγή. Δηλαδή, από εκεί και πέρα είναι πόσο θέλεις να επενδύσεις, πόσο ευνοϊκές είναι οι συνθήκες αλλά και ζήτημα χρηματοδοτήσεων».

Μουσειοεκπαιδευτικός τουρισμός

Ο στόχος των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων μπορεί να έχει ακόμα και έναν άλλον στόχο. «Μπορούν να υπάρχουν και διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα παράλληλα, ώστε να είναι διαθέσιμα για το σύνολο της Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας – Θράκης, αλλά και για επισκέπτες από άλλες Περιφέρειας όπως την Κεντρική Μακεδονία. Μπορεί να υπάρξει ακόμα ένα κίνητρο για επισκέψεις σχολείων από Νομούς από όλη τη Μακεδονία για παράδειγμα. Αν μπορούσε να έχει το Μουσείο της Δράμας μια τέτοια κατεύθυνση, θα μπορούσαμε να έχουμε και μουσειοεκπαιδευτικό τουρισμό. Που είναι πάρα πολύ σημαντικό».

Και εδώ βέβαια, τίθεται και το ζήτημα της επέκτασης του Αρχαιολογικού Μουσείου μαζί με τις υποδομές του, που γενικά είναι περιορισμένα.

Όπως αναφέρουν μάλιστα οι ίδιες, «υπάρχει μια άριστη συνεργασία με τη Διεύθυνση Μουσείων Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Υπ. Πολιτισμού, με τις δυο Διευθύνσεις Εκπαίδευσης της Δράμας Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια, αλλά και ιδιαίτερα πρόθυμη συμπαράσταση υπάρχει και από το Σύλλογο Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας.

Στοιχείο επίσης σημαντικό, είναι ότι ο Σύλλογος Φίλων Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, «έχει καταθέσει μια ολοκληρωμένη πρόταση σε μια πρόσκληση στην οποία βοηθήσαμε κι εμείς εδώ, μήπως μπορέσει να χρηματοδοτηθεί ο Σύλλογος, για να προσληφθούν οι απαραίτητες ειδικότητες και να εκπονηθούν αυτά τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα. Θα είναι πολύ σημαντικό αν καταφέρει και χρηματοδοτηθεί ο Σύλλογος. Τότε θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε στο πολυπόθητο πρόγραμμα που θέλουμε».

Τα σημερινά προγράμματα

Αυτή την ώρα, τα προγράμματα που υλοποιούνται αφορούν αρχικά μια γενικότερη παρουσίαση της νεολιθικής εποχής και των θέσεων του Νομού Δράμας γιατί έχει αρκετές νεολιθικές θέσεις. «Πολλές απ’ αυτές είναι τοπόσημα, είναι χαρακτηριστικά στοιχεία του τοπίου και ταυτόχρονα στο πρόγραμμα δόθηκε ο τίτλος: “Η μέρα ενός προϊστορικού γεωργοκτηνοτρόφου”. Το πώς ζούσε τη μέρα του, τις δράσεις του. Την ανθρώπινη φύση του», σημειώνει η κα. Σωφρονίδου που είναι και ο τομέας της.

«Για να φτάσεις βέβαια σε ένα καλό σημείο της παρουσίασης, πρέπει να προϊδεάσεις τα παιδιά, το τι είναι η νεολιθική εποχή και μετά να πεις τα υπόλοιπα. Εμείς είπαμε να δούμε διαφορετικά το θέμα. Είπαμε να κάνουμε το “μουσείο πάει σχολείο”. Οπότε πήγαμε σε κάποια σχολεία, με ένα power point για να μιλήσουμε στα παιδιά και μετά να έρθουν στο Μουσείο και στη συνέχεια να πάμε και σε κάποιες θέσεις».

Όπως σημειώνει μάλιστα,  «για παράδειγμα με τη Β΄ τάξη του Γενικού Λυκείου Δοξάτου και του Γυμνασίου Κυργίων, πήγαμε στο Καλαμπάκ Τεπέ. Και η επιλογή είναι επιβεβλημένη σχεδόν, γιατί είναι ο μοναδικός νεολιθικός οικισμός, που η πρόσβαση είναι σχετικά εύκολη για το λεωφορείο. Έχει μεγάλο αγροτικό δρόμο και ένα πλάτωμα που μπορεί να σταθμεύσει. Είναι και λόγω των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι θέσεις αυτές, γιατί σε μεγάλο βαθμό η προσέγγιση τους δεν είναι εύκολη. Συνήθως είναι μέσα σε αγροκτήματα».

Όσον αφορά το τμήμα της βυζαντινής Δράμας, η κα. Κοντογιαννοπούλου σημειώνει: «Στο βυζαντινό κομμάτι, υποδεχόμαστε μαθητές και μαθήτριες κυρίως Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού και Β΄ Γυμνασίου και Λυκείου. Δηλαδή μαθητές τάξεως, που έχει ήδη διδαχθεί το μάθημα της Βυζαντινής Ιστορίας. Είναι προαπαιτούμενο γιατί ακολουθούμε το αναλυτικό και ωρολόγιο πρόγραμμα. Γι’ αυτό και τα νεολιθικά είναι η Α΄ Γυμνασίου και η Α΄ Λυκείου. Γιατί ακριβώς το ωρολόγιο, είναι αυτό που λέει. Στη Β΄ τάξη αντίστοιχα είναι τα βυζαντινά».

Όπως τονίζει, «υποδεχόμαστε τα παιδιά στα τείχη της πόλης, εκεί που είναι και το παλιό ρολόι, που είναι και τοπόσημο και το ξέρουν όλοι μαζί με τους καθηγητές τους και μέσα σε μια – δύο ώρες, αγωνιζόμαστε να ανακαλύψουμε τη βυζαντινή οχύρωση της Δράμας, το βυζαντινό κάστρο της Δράμας, αλλά και τις εκκλησίες που έχει μέσα, τις πύλες του, την οργάνωση του. Μέσα απ’ αυτή τη βιωματική προσέγγιση, προσπαθούμε να μάθουν, να πληροφορηθούν και να εμπεδώσουν τα παιδιά ορισμένα πράγματα, όσο είναι δυνατόν, για την οργάνωση και τη λειτουργία, τη δομή της βυζαντινής κοινωνίας, μέσα από την εμπειρία του κάστρου της Δράμας».

Ανθρωποκεντρικός στόχος και προβλήματα ανάδειξης

Όπως εξηγούν οι κυρίες Σωφρονίδου και Κοντογιαννοπούλου, «ο στόχος είναι ανθρωποκεντρικός. Να προβάλουμε τον άνθρωπο στη διαχρονία του. Το πώς εξελίχθηκε, το πώς έζησε, το τι επιλογές έκανε και που το οδήγησαν.

Παράλληλα η εμπειρία του κάστρου της Δράμας, είναι μια χρυσή ευκαιρία, ευαισθητοποίησης των παιδιών σε ζητήματα προστασίας και ανάδειξης του παρελθόντος, που έχει την τύχη ή την ατυχία να συμβιώνει με το παρόν, με το σήμερα. Έτσι τα παιδιά βλέπουν με τα ίδια τους τα μάτια, το πώς τα τείχη και οι εκκλησίες – τα βυζαντινά μνημεία της Δράμας, υποβιβάζονται, καταπονούνται ή και αναδεικνύονται μέσα στον αστικό ιστό και μέσα από την συμβίωση τους με τις σημερινές ανάγκες και λειτουργίες».

Το ίδιο ισχύει βέβαια και με τα νεολιθικά και διευκρινίζουν: «Η σύγχρονη εντατική και εκτατική καλλιέργεια, τα θεωρεί ένα εμπόδιο και οι καταστροφές που έχουν υποστεί είναι μεγάλες. Έχουν γίνει μεγάλα εγκλήματα. Η τούμπα του Δοξατ Τεπέ, ουσιαστικά έχει μείνει η μισή. Τη μισή την έχουν κατεβάσει με JCB προφανώς για να βρουν τάφους, στο Καλαμπάκ Τεπε οι αγρότες γύρω-γύρω κάνουν ό,τι θέλουν και δεν μπορούμε να τους περιορίσουμε και πάρα πολύ. Γιατί όλα αυτά είναι ιδιόκτητα. Αν πούμε να τους περιορίσουμε, θα πρέπει να κάνουμε χρήση κάποιων άρθρων από τα οποία θα είναι πολύ βαριές οι συνέπειες.  Πάντως υπάρχει πολύ μεγάλη καταστροφή του πολιτιστικού αποθέματος».

Αναφέρουν χαρακτηριστικά, ότι, «είναι εντυπωσιακό το πόσο δεν γνωρίζουν οι Δραμινοί, το τι έχουν μέσα στην πόλη τους. Και αυτό επειδή κυρίως όλα αυτά – βυζαντινές εκκλησίες και μνημεία – είναι ενταγμένα στην καθημερινότητά τους. Οπότε όταν περιηγούμαστε εντυπωσιάζονται – αρνητικά σε κάποιες περιπτώσεις – ότι πολλά κομμάτια της βυζαντινής οχύρωσης αυτή τη στιγμή, χρησιμεύουν ως περίβολοι αστικών κατοικιών, μεσοτοιχίες και προβληματίζονται τα παιδιά».

Καταλήγοντας, τονίζουν ιδιαίτερα ότι «είναι πολύπλευρα τα οφέλη (σ.σ. από το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα) και προς πολλές κατευθύνσεις. Έστω και μ’ αυτό το μικρό πρόγραμμα, τα οφέλη θα είναι πολύ μεγαλύτερα, εάν τελικά καταφέρουμε και οργανώσουμε και υλοποιήσουμε τα μόνιμα Εκπαιδευτικά Προγράμματα της ΕΦΟΑ. Και γιατί όχι μεσοπρόθεσμα, να μπορέσουμε να τα χρησιμοποιήσουμε για την έλευση πολύ περισσότερων σχολείων, στο πλαίσιο εκπαιδευτικού τουρισμού και γιατί όχι από πολλές περιοχές της Ελλάδας. Εμείς έχουμε στοχεύσει προς τα εκεί. Σ’ αυτό θα πρέπει και η ίδια η τοπική κοινωνία να βοηθήσει. Και ένα απ’ αυτά τα βήματα είναι η επέκταση του Αρχαιολογικού Μουσείου».